thema Veiligheidsfilosofie bestaande bouw 4 2 0 12 8 thema Veiligheidsfilosofie bestaande bouw 1 Toepassing en interpretatie NEN 8700 Veiligheidsfilosofie bestaande bouw4 2 0 12 9 In NEN 8700 Beoordeling constructieve veiligheid van een bestaand bouwwerk bij verbouw en afkeuren ? Grondslagen, versie 2011 [1], zijn de algemene uitgangspunten en veilig- heidseisen voor bestaande bouw vastgelegd. In het bijzonder gaat NEN 8700 over enerzijds de ondergrens van het niveau van veiligheid, waaronder men tot afkeuren moet besluiten, en anderzijds de eisen van veiligheid en bruikbaarheid die gelden in gevallen van verbouw, zowel reparatie, vervanging als uitbreiding. Door een goed gebruik van de norm wordt onder andere voor- komen dat een deel van de bestaande voorraad bouwwerken vanwege een aantal iets strengere eisen moet worden aangepast. Toepassingsgebied verbouw/afkeur Wettelijk kader voor afkeuren Volgens artikel 1b, tweede lid, van de Woningwet mag een eige- naar een bouwwerk niet in een staat brengen of houden onder het afkeurniveau van het Bouwbesluit 2012. Doet hij dat wel, dan begaat hij een economisch delict. Het afkeurniveau, dat in vergelijking met het nieuwbouwniveau een gereduceerd veilig- heidsniveau is, wordt ook wel aangeduid als het aanschrijf- niveau. Komt een bouwwerk daaronder, dan moet de eigenaar worden aangeschreven door het bevoegd gezag, veelal de gemeente, om constructieve maatregelen te treffen. Voor het afkeurniveau verwijst het Bouwbesluit 2012 naar NEN 8700, waarin dit niveau is gekwantificeerd door middel van verlaagde partiële belastingfactoren en belastingen die horen bij een gereduceerde referentieperiode. Beide zijn afhankelijk van de gevolgklasse en de minimale restlevensduur. Kort samengevat moet een constructie publiekrechtelijk worden afgekeurd als het veiligheidsniveau, dat hoort bij afkeuren, wordt onderschreden, rekening houdend met: ? een restlevensduur van 1 jaar; ? belastingen horend bij een referentieperiode van 15 jaar (uitgezonderd gevolgklasse CC1A, waar 1 jaar is toegestaan); ? de sterkte corresponderend met die van de werkelijke constructie. Een aanschrijving moet alleen worden uitgevaardigd als de veiligheid daadwerkelijk in het geding is. Het gaat daarbij niet primair om de veiligheid op lange termijn, maar juist om acute situaties die maatregelen op korte termijn vereisen. Het ligt dan ook in de rede om de periode, die wordt gehanteerd ter beoor - deling van de minimaal vereiste veiligheid, te laten aansluiten bij een kortdurende situatie. In NEN-EN 1990 is voor kort- durende situaties een ontwerplevensduur van 1 jaar vastgesteld. Deze wordt dus ook gehanteerd voor de bestaande bouw en wordt aangeduid als 'restlevensduur'. Het bovenstaande is de minimumeis die publiekrechtelijk geldt voor een bouwwerk. Het doel van het wettelijk vastleggen van dit niveau is het uniformeren en reguleren van aanschrijvingen, om de beleidsvrijheid van het bevoegd gezag te beperken. Omdat het aanschrijfniveau primair is bedoeld voor aanschrij- vingen door het bevoegd gezag, is het afkeurniveau bij de intro- ductie van het Bouwbesluit in 1992 dan ook feitelijk bedoeld voor incidenten. Het afkeurniveau is bedoeld om, na het optreden van tijdens het ontwerp moeilijk te voorziene processen of gebeurtenissen, drastische maatregelen te voorkomen voor incidentele gevallen waar het voldoen aan een hoger veiligheidsniveau leidt tot disproportionele kosten. Voor die incidenten wordt een hoger risico geaccepteerd, op voorwaarde dat wel aan het afkeur - niveau wordt voldaan. Incidenten versus areaal Bij het beoordelen van een areaal aan bouwwerken hoort een hoger afkeurcriterium dan bij het beoordelen van een incident. Er is een essentieel verschil of een laag veiligheidsniveau wordt toegepast voor een incidenteel geval of voor een areaal aan bouwwerken. Indien het minimumveiligheidsniveau behorend bij een incident ook zou worden toegepast op een areaal, wordt het totale risico voor de maatschappij aanmerkelijk groter. Er ontstaat dan een risico dat groter kan zijn dan in het algemeen maatschappelijk verkeer aanvaardbaar wordt geacht; het abso- lute aantal slachtoffers kan te groot worden door de grote aantallen bouwwerken. Het betreft hier niet meer een individu- Op 1 april 2012 is het nieuwe Bouwbesluit 2012 van kracht geworden en behoren nieuwe aanvragen van omgevings­ vergunningen voor nieuwbouw te zijn gebaseerd op de Eurocodes. Voor beoordeling van bestaande bouw en voor verbouwprojecten moet NEN 8700 worden toegepast. Deze norm sluit aan op de Eurocodes en geeft specifieke voorschrif­ ten voor bestaande constructies. In dit artikel wordt ingegaan op het toestaan van bepaalde reducties in veiligheidsmarges en op het feit hoe rekening moet worden gehouden met de nog beperkte levensduur van het bouwwerk. dr.ir. Raphaël Steenbergen TNO prof.ir. Ton Vrouwenvelder TNO / TU Delft, fac. CiTG dr.ir. Nico Scholten Stichting Expertisecentrum Regelgeving Bouw 1 Knooppunt Ypenburgfoto: https://beeldbank.rws.nl, Rijkswaterstaat thema Veiligheidsfilosofie bestaande bouw 4 2 0 12 10 een te groot risico loopt slachtoffer te worden van een bezwe- ken constructie. Volgens NEN-EN 1990, paragraaf 2.1, artikel 1, waar het Bouwbesluit 2012 naar verwijst, en volgens de inleiding van NEN 8700 moet de bouwwerkeigenaar ervoor zorgen, bijvoor - beeld door goed onderhoud, dat, binnen de levensduur, het veiligheidsniveau waarop bouwvergunning is verleend (rechtens verkregen niveau) niet wordt onderschreden anders dan door calamiteiten. Hierin kan ook een motivatie worden gevonden om niet-systematisch te veel af te wijken van het rechtens verkregen niveau. Verbouw Bij maatregelen in de zin van verbouw van een constructie komt het verbouwniveau in beeld. Met de inwerkingtreding van het Bouwbesluit 2012 geldt niet langer dat publiekrechtelijk moet worden gestreefd naar het nieuwbouwniveau, waarvan mag worden afgeweken door toestemming van bevoegd gezag. In plaats daarvan geldt een 'vast' verbouwniveau, dat lager ligt dan het nieuwbouwniveau. Om de beleidsvrijheid van het bevoegd gezag te beperken, is in het Bouwbesluit 2012 gekozen voor een eenduidig verbouwniveau. Vanuit de principes van de veiligheidsfilosofie voor bouwwerken verdient het echter aanbeveling om de onderstaande systematiek aan te houden, hetgeen ook is aangegeven in NEN 8700 (Bijlage F.3): ? Verbouw vindt normaal gesproken plaats volgens vigerende nieuwbouweisen. ? Afwijking tot het niveau 'verbouw' is toegestaan in het geval van disproportionele kosten om aan het nieuwbouwniveau te voldoen. Een motivering waarom niet aan de nieuwbouweis wordt voldaan is verplicht. Praktisch gebruik Eigenaars en beheerders van grote aantallen (infrastructurele) bouwwerken zijn in staat een areaalbeschouwing te doen. Volgens de hierboven uiteengezette (voorlopige) werkwijze dient verzekerd te zijn dat het merendeel van de constructies voldoet aan het verbouwniveau en dat slechts in incidentele gevallen bij dispro- portionele kosten wordt teruggevallen op het afkeurniveau. In het geval van een eigenaar van een enkel bouwwerk of een toezichthoudende gemeente ligt het ingewikkelder om slechts eel geval, maar het veel voorkomen van vergelijkbare gevallen met een grotere faalkans dan geldend voor nieuwbouw. Door het afkeurniveau, dat bedoeld is voor incidenten, toe te passen op een areaal aan bouwwerken kan macro-economisch beschouwd het risico voor de burger te groot geworden. Op een areaal toegesneden veiligheidsvoorschriften dienen bescherming te garanderen aan de burger waar hij niet zelf voor zijn belangen kan opkomen. Voor het beoordelen van een areaal aan bestaande bouwwerken ligt het voor de hand een veiligheidsniveau aan te houden tussen het nieuwbouwniveau en het afkeurniveau voor incidenten. Een nadere studie moet uitwijzen welk niveau dit zou moeten zijn. Dit niveau zal maxi- maal het verbouwniveau zijn. Op dit moment is het verbouw- niveau het enige vastgelegde en voldoende veilige niveau tussen nieuwbouw en afkeuren. Daarom is de aanbeveling voor her beoordeling van een areaal bestaande bouwwerken om voorlopig uit te gaan van het verbouwniveau 1). In geval van disproportionele kosten zou in incidentele gevallen binnen het areaal een verlaging tot het afkeurniveau toegestaan kunnen worden (zie NEN 8700, Bijlage F). Met disproportioneel wordt bedoeld dat de investering om een hoger veiligheidsniveau te bereiken niet opweegt tegen de meerwaarde aan veiligheid die die investering met zich meebrengt. Opgemerkt wordt dat het als voldoende zien van het afkeurniveau leidt tot een duidelijk grotere kans op falen en dus een verhoogd risico. Dit moet in de proportionaliteitsbeschouwing niet uit het oog verloren worden. Opgemerkt wordt dat het toepassen van het afkeurniveau voor een areaalbeschouwing in letterlijke zin niet in strijd is met NEN 8700. Om bovengenoemde redenen wordt dit echter niet geadviseerd door de auteurs van dit artikel. Wat ooit bedoeld was als uitzondering (voor incidenten) wordt dan regel. Moge- lijk moet op dit punt de officiële regelgeving ook nog een keer worden heroverwogen en mogelijk een 'areaal-afkeurniveau' worden gedefinieerd. Het hiervoor geformuleerde advies is voor privaatrechtelijke toepassing meteen toe te passen. Publiekrechtelijk kan het bevoegd gezag dit toepassen met een beroep op artikel 13 van de Woningwet. Het bevoegd gezag zou dan haar aanschrijving kunnen motiveren met de onder - bouwing dat, in geval van veel voorkomende toepassing van het afkeurniveau voor incidenten, de faalkans van bouwwerken te hoog is omdat maatschappelijk gezien daarmee de burger 1) Rijkswaterstaat kiest, op basis van een interne onderbouwing, op dit moment voor kunstwerken gebouwd vóór 1 april 2012 een areaalafkeurniveau van ? = 3,3 voor zowel CC2 als CC3. In het geval van CC3 dient dit nog nader gevalideerd te worden, daar deze waarde tussen het incident-afkeurniveau van ? = 3.1 en het verbouwniveau van ? = 3.6 ligt (zie tabel 5). Bij afkeur en disproportionele kosten om aan het nieuwbouwniveau te voldoen kiest Rijkswaterstaat er verder voor constructies te versterken tot het verbouwniveau. Tabel 1 Relatie betrouwbaarheidsindex ? en kans op bezwijken P ? = 1,0? = 2,0? = 3,0 ? = 4,0 P = 0,16 P = 0,023P = 0,0013 P = 0,000032 Veiligheidsfilosofie bestaande bouw4 2 0 12 11 Veiligheidseisen nieuwbouw Om de eisen bij verbouw en afkeuren in een context te kunnen plaatsen, worden in deze sectie de nieuwbouweisen volgens het Bouwbesluit 2012 samengevat. Voor een bouwconstructie kan de fundamentele betrouwbaarheidseis als volgt worden gefor- muleerd: De constructie mag: ? de gedefinieerde grenstoestanden, ? gedurende de vastgestelde referentieperiode, ? met de vastgelegde mate van betrouwbaarheid niet overschrijden. Het veiligheidsniveau van een constructie(deel) wordt vast- gelegd in de kans op het bezwijken gedurende de referentie- periode. In plaats van te werken met de kans op bezwijken, wordt in de Eurocode meestal gebruikgemaakt van de betrouw- baarheidsindex ?. Deze betrouwbaarheidsindex staat in een directe relatie tot de kans op bezwijken (P) van de constructie of een onderdeel daarvan (tabel 1). Het gewenste veiligheidsniveau wordt gerealiseerd via een juiste keuze van de volgende (gekalibreerde) grootheden: - de gevolgklasse waarin het bouwwerk valt; - de voorgeschreven karakteristieke belastingen; - de voorgeschreven belastingfactoren ? f en combinatie- factoren ? ; - de genormeerde rekenregels en materiaaleigenschappen; - de voorgeschreven materiaalfactoren ? m. De belasting- en materiaalfactoren zijn in beginsel zodanig gekozen dat daar mee het veiligheidsniveau, uitgedrukt in ?, wordt behaald dat hoort bij de betreffende gevolgklasse. Voor nieuwbouw levert de Eurocode, NEN-EN 1990, tabel B2, de waarden voor ? n op die vermeld zijn in tabel 2, voorlaatste kolom. Uit de nationale bijlage bij NEN-EN 1990, bijlage C, blijkt dat voor situaties waarbij de windbelasting dominant is een lagere waarde beter aansluit bij de realiteit. Deze waarden zijn opgenomen in de laatste kolom. De waarden in tabel 2 zijn opgesteld uitgaande van een ontwerplevensduur van 50 jaar of 100 jaar, in geval van CC3. Als uitsluitend economische motieven in het spel zijn, is het rati- oneel deze waarden ook te hanteren bij een kortere periode [2]. Het gevolg is echter dat bij een kortere ontwerplevensduur de faalfrequentie (kans per jaar) groter wordt. Dit is verdedigbaar, omdat een investering in veiligheid economisch meer rende- ment oplevert als men er langer van kan profiteren. Afgezien van deze economische overwegingen, specificeren autoriteiten een minimaal betrouwbaarheidsniveau als mense- voor incidenten het afkeurniveau als voldoende te zien. Verme- den moet worden dat te veel bouwwerken op het afkeurniveau liggen. Wanneer wordt dan aan wie toegestaan het 'incidentele geval' te zijn? Individuele gevallen moeten bij voorkeur gelijk worden behandeld. Als praktische oplossing wordt het volgende voorgesteld: Advies is om het afkeurniveau alleen toe te staan voor slechts een beperkte periode. De beperkte periode betreft orde jaren en moet nader worden vastgesteld, afhankelijk van de mate van onderschrijding van het verbouwniveau. In geval van functieverandering is het advies voor de gehele constructie minimaal uit te gaan van het verbouwniveau. De regel is dan dus dat bij functieverandering een bouwwerk- eigenaar minimaal het verbouwniveau hanteert; in een inciden- teel geval, waarin sprake is van duidelijk aangetoonde dispro- portionele kosten om aan een hoger veiligheidsniveau te voldoen, zou hiervan kunnen worden afgeweken. Praktisch gezien leidt dit geheel tot de volgende aanbevolen systematiek bij beoordeling van bestaande bouw: Het nieuwbouwniveau is altijd het streefniveau. 1. Als het nieuwbouwniveau wordt onderschreden en als er 2. sprake is van disproportionele kosten om aan het nieuw- bouwniveau te voldoen, volstaat het verbouwniveau. Disproportionele kosten om aan het verbouwniveau te 3. voldoen, zouden in incidentele gevallen kunnen leiden tot het achterwege late van maatregelen en het afkeurniveau als voldoende te zien. Eigenaren van een areaal van bouwwer - ken moeten zowel toetsen aan het verbouwniveau als het afkeurniveau. Slechts voor een klein percentage bouwwer - ken mag het afkeurniveau als voldoende worden gezien; de grote meerderheid van de bouwwerken moet aan het verbouwniveau voldoen. Als het afkeurniveau wordt onderschreden, zijn maatrege- 4. len direct noodzakelijk, ongeacht het rechtens verkregen niveau. Bij eventuele verbouw is wederom nieuwbouwniveau het 5. streefniveau, maar zijn om economische redenen reducties tot het wettelijke minimumverbouwniveau in bepaalde gevallen te rechtvaardigen. Tabel 2 Betrouwbaarheidsindex nieuwbouw voor de ontwerplevensduur (NEN-EN 1990/NB) gevolg- klasse gevolgen van bezwijken (grootste kans maatgevend) windbelasting niet maatgevend windbelasting maatgevend kans op levensgevaar kans op economische schade CC1 uitgesloten/klein klein? n = 3,3? n = 2,3 CC2 aanzienlijk aanzienlijk? n = 3,8? n = 2,8 CC3 zeer groot zeer groot? n = 4,3? n = 3,3 thema Veiligheidsfilosofie bestaande bouw 4 2 0 12 12 lijke veiligheid in het geding is. Een minimale eis wordt dan gesteld met betrekking tot persoonlijk risico. Een geaccep- teerde kans om slachtoffer te worden van falen van een constructie kan worden gevonden uit een vergelijking met risi- co's als gevolg van andere activiteiten. De kans op overlijden als gevolg van een ongeluk in het dagelijks leven (verkeer, van de trap vallen enz.) is ongeveer 10 -4 per jaar. Het is zeker niet geaccepteerd in de samenleving om te overlijden als gevolg van falen van een constructie. Er moet dus een waarde lager dan 10 -4 per jaar worden gekozen; zie ook ISO 2394 [3]. De faalkans van de constructie mag vervolgens weer hoger zijn, omdat men meestal nog wel een bepaalde kans heeft om (net) op tijd te vluchten. Ook hier speelt de gevolgklasse weer een rol. In het TNO-achtergrondrapport bij NEN 8700 [4] is dit verder uitge- werkt. Men moet er rekening mee houden dat dit globale getal- waarden zijn met een voornamelijk nominaal karakter. In verband met menselijke veiligheid geldt dus een constante streefwaarde van de bezwijkkans per jaar, ongeacht de ontwerplevensduur van de constructie. De ? voor de gehele ontwerplevensduur wordt daarmee juist hoger bij kortere ontwerplevensduren. Dit geeft voor CC2 en CC3 een grens aan de verlaging van de periode waarbij men de betrouwbaarheidsindex ?, en dus de partiële factoren, constant kan houden. Voor perioden korter dan circa 15 jaar wordt de menselijke veiligheid maatgevend en moet formeel de geëiste betrouwbaarheidsindex, en daarmee de partiële factor, omhoog. Omdat het in de praktijk echter niet handig is gelijktijdig met een hogere partiële factor en een lagere karakteristieke belasting te rekenen, is er in de nationale bijlage voor gekozen een minimum in te voeren voor de te hanteren referentieperiode. Voor CC3 volgt bij wind een minimum van 15 jaar. Gemakshalve is die waarde aangehou- den voor CC2 en CC3, ongeacht de belasting. Bij CC1 speelt menselijke veiligheid feitelijk nauwelijks een rol en daarom is daar geen beperking. Veiligheidseisen voor bestaande bouwconstructies De veiligheidsbeoordeling van een bestaande constructie wijkt op een aantal punten af van die van nieuwbouw: 1. het verhogen van het veiligheidsniveau brengt meestal relatief meer kosten met zich mee voor bestaande bouwwerken dan voor bouwwerken in het ontwerpstadium; 2. de periode dat de constructie nog mee moet is vaak anders dan de standaard ontwerplevensduur van 50 jaar; 3. de mogelijkheid bestaat om via metingen mogelijk meer over een constructie te weten te komen. In de hierna volgende paragrafen zijn de eerste twee punten toegelicht. Kostenaspect en menselijke veiligheid Zoals al eerder betoogd, heeft men in principe twee over - wegingen om een betrouwbaarheidseis aan een constructie op te leggen: ? Ten eerste een economische overweging. Dit leidt tot een optimalisering van de som van de bouwkosten en het product van schade (S) en kans op falen (P f). ? Ten tweede een veiligheidsoverweging, omdat onevenredig grote risico's voor mensen niet worden geaccepteerd. Deze overweging tracht het risico voor verlies aan mensenlevens te beperken tot een niveau dat (significant) lager is dan andere risico's die mensen in het dagelijks leven ondervinden. Van beide overwegingen moet men steeds de strengste veilig- heidsnorm aanhouden. Beide worden hieronder uitgewerkt. NB: Er is overigens geen bezwaar tegen om ook bij de economi- sche overweging al een bepaald bedrag in verband met verlies aan mensenlevens mee te nemen; door dit te doen verhoogt men immers alleen maar het veiligheidsniveau. menselijke veiligheid 3,8 kosten Pf. S Cbouw kosten 3,8-x nieuw bestaand menselijke veiligheid Cbouw Pf. S 2 2 Optimalisatie van l evensduurkosten Veiligheidsfilosofie bestaande bouw4 2 0 12 13 Economische optimalisatie Het principe van de economische optimalisatie is weergegeven in figuur 2. In de linker grafiek is de situatie geschetst voor nieuwbouw. Minimalisering van bouwkosten C bouw en schade- verwachting P fS voor de levensduur leidt tot (bijvoorbeeld) ? n = 3,8 voor CC2. De waarde van 3,8, zoals opgenomen in de Eurocode, is overigens niet het gevolg van een expliciete opti- malisering, maar is tot stand gekomen door kalibratie aan een set van voorschriften waar men in de loop van de tijd naar tevredenheid mee ontwierp. In de rechter grafiek is de situatie geschetst voor bestaande bouw. Verbetering of reparatie van een bestaande constructie om een hoger veiligheidsniveau te bereiken, is dikwijls veel moeilijker en duurder dan voor een nieuwbouwconstructie die nog uitsluitend op papier bestaat. Daarom zal het optimum voor bestaande bouw bij een lagere ? liggen. Voor bestaande bouwwerken kan niet aan vroegere voorschrif- ten worden gekalibreerd zoals bij nieuwbouw is gedaan om een optimum ? te vinden. Daarom is via een andere weg gezocht naar uitgangspunten. In het TNO-achtergrondrapport bij NEN 8700 [4] is een aantal overwegingen opgenomen die leiden tot het volgende aanschrijf- of afkeurniveau, gebaseerd op alleen een economische optimalisatie: 3 Veel bestaande kunstwerken die vóór 1975 zijn gebouwd, zijn beoordeeld op constructieve veiligheid foto: Wuy Ling / www.concrete-listening.nl 3 thema Veiligheidsfilosofie bestaande bouw 4 2 0 12 14 sen CC1A en CC1B. Voor subklasse CC1A, waar menselijke veiligheid helemaal niet speelt, zijn de volledige economische reducties doorgevoerd. Bij subklasse CC1B is zoveel mogelijk aansluiting gezocht bij CC2 en CC3. Resulterende betrouwbaarheidsindices bestaande bouw In tabel 3 is een samenvatting gegeven van de vereiste ?-waarden voor nieuwbouw, bestaande bouw (afkeuren) en verbouw (reparatie). Gevolgklasse 1 is, zoals al aangeven, opge- splitst in een klasse 1A (menselijke veiligheid speelt géén rol) en een klasse 1B (menselijke veiligheid speelt wel een rol). Om redenen van uniformiteit wordt ook voor CC1B een minimale referentieperiode van 15 jaar voorgeschreven; de eis met betrekking tot menselijke veiligheid is hierop aangepast. Tijdsaspect In het geval van de bestaande constructie geldt in de regel een kortere planperiode dan voor nieuwbouw. In het deel 'Veilig- heidseisen nieuwbouw' hierboven is al aangetoond dat men daaraan op economische gronden geen argument kan ontlenen voor de reductie van ?. Wat wel een reductie oplevert, is een verlaging van de maatgevende extreme belasting (gedefinieerd als de waarde die gemiddeld ééns in de (rest)levensduur wordt overschreden); de te verwachten maximale waarde van varia- bele belastingen wordt kleiner naarmate men voor een kortere periode ontwerpt of voor een kortere periode de veiligheid van een bestaande constructie moet beoordelen. Zoals ook al duidelijk is geworden, is er een grens aan deze redenering als menselijke veiligheid dominant wordt. Men moet dan feitelijk een hogere betrouwbaarheidsindex en dus hogere veiligheids- factoren nastreven voor kortere perioden. Om de combinatie van hogere partiële factoren en lagere belastingen te vermijden, is de minimale referentieperiode ingevoerd. Bij de invloed van het tijdsaspect speelt uiteraard ook de ver oudering een rol (corrosie, vermoeiing, carbonatatie, slijtage enz.). De geëiste veiligheid moet worden gehaald inclusief deze effecten. Naarmate de te overbruggen periode korter is, hoeft de 'overmaat' aan het begin van de periode daarvoor dus minder groot te zijn. ? a ? ? n - 1,5 Dit niveau ligt iets lager dan het veiligheidsniveau voor de dominante windbelasting bij nieuwbouw. Kennelijk is daar impliciet een vergelijkbare economische reductie acceptabel geacht. Voor ook andere belastingtypen is dit niveau daarom geschikt om aan te houden als minimumveiligheidsniveau voor een korte periode, betrokken op een klein aantal bouwwerken. Verder wordt dit niveau geacht in de meeste gevallen te voor - komen dat bouwconstructies, die in het verleden correct zijn ontworpen volgens de toenmalige voorschriften en waar verder geen bijzonderheden mee aan de hand zijn, direct moeten worden aangepast. Voor verbouw is vanuit een geschat economisch oogpunt de volgende reductie vastgesteld: ? v ? ? n - 0,5 Verwacht wordt dat dit niveau in veel gevallen ook compensa- tie biedt voor situaties waar de nieuwbouweisen iets strenger zijn geworden. Zo wordt voorkomen dat de verbouwonder - delen van een constructie een systematisch hogere veiligheid zouden hebben dan de niet-aangepaste bouwonderdelen Menselijke veiligheid De eisen met betrekking tot het gevaar voor mensenlevens kunnen voor bestaande bouw niet worden verlaagd. Als zou worden uitgegaan van een referentieperiode van 1 jaar, zouden we zeer lage karakteristieke waarden vinden voor de variabele belastingen, maar zeer hoge partiële factoren. Om dat te voor - komen, is weer gekozen voor de referentieperiode van 15 jaar voor CC2 en CC3. De betrouwbaarheidsindex voor de hele periode daalt dan minder dan op basis van de regel ? a = ? n - 1,5 zou mogen worden verwacht, maar het geheel komt wel logi- scher over. Bij CC1 is het nu wel zinvol onderscheid te maken tussen situaties waar menselijke veiligheid in het geheel niet of enigszins een rol spelen. Dit heeft geleid tot de gevolgsubklas- Tabel 3 Vereiste ?-waarden voor de minimumreferentieperiode gevolgklasse minimumrefe - rentieperiode nieuwbouw ? n verbouw? v afkeuren? a wn wdwnwd wn wd CC1A 1 jaar3,32,32,81,8 1,8 0,8 CC1B 15 jaar3,32,32,81,8 1,8 1,1* CC2 15 jaar 3,82,83,32,5* 2,5* 2,5* CC3 15 jaar 4,33,33,83,3* 3,3* 3,3* - wn staat voor 'windbelasting niet dominant' - wd staat voor 'windbelasting dominant' - in geval van een * is de ondergrens voor persoonlijke veiligheid maatgevend Veiligheidsfilosofie bestaande bouw4 2 0 12 15 Partiële factoren De grootte van de belastingfactoren voor bestaande construc- ties (zowel afkeuren als verbouw) verschilt van die voor nieuw- bouw omdat de betrouwbaarheidsindex anders is. Volgens de Eurocode NEN-EN 1990, Annex B, blijven de partiële materi- aalfactoren onveranderd bij een aanpassing van de streefwaarde van de veiligheid. Dit geldt ook voor de combinatiefactoren ?. Deze werkwijze is ook in NEN 8700 gevolgd. In feite is in de partiële factoren voor de belasting het totale effect van de ver laging van de veiligheidsnorm, inclusief de sterktekant, voor bestaande bouw en verbouw verdisconteerd. De belastingfactoren voor gebouwen zijn vermeld in tabel 4, die voor bruggen in tabel 5. Voor overige constructies geldt wederom tabel 4. De factoren bij bruggen zijn anders omdat daar primair naar de belangrijke combinatie van eigen gewicht en verkeer is gekeken. Daarvoor zijn probabilistische achter - grondberekeningen gemaakt, gebruikmakend van verdelings- functies van het verkeer, bepaald op basis van Weigh in Motion-metingen [5]. Er is nog een reductie te overwegen voor bruggen die vóór 1 april 2012 zijn gebouwd. Formeel zijn die ontworpen onder de vlag van het Bouwbesluit 2003 of eerder. Deze wettelijke documenten hebben nooit een hogere betrouwbaarheidsindex gekend dan 3,6. Men kan dus overwegen in die gevallen de streefwaarden voor ? bij verbouw te verlagen van 3,8 naar 3,6 voor CC3 en van 3,3 naar 3,1 voor CC2. De resulterende partiële factoren zijn opgenomen in tabellen 4 en 5, getallen tussen haken. Conclusie Voor de beoordeling van bestaande bouwwerken en voor verbouwprojecten moet NEN 8700 worden toegepast in combi- natie met de Eurocodes. Deze nieuwe norm beschrijft de ondergrens van het niveau van veiligheid waaronder men tot afkeuren moet besluiten en geeft eisen van veiligheid en bruik- baarheid die gelden in gevallen van verbouw. Voor zowel het afkeurniveau als het verbouwniveau zijn in NEN 8700 de partiële factoren gegeven. Volgens artikel 1b, tweede lid, van de Woningwet mag een eigenaar een bouwwerk niet in een staat brengen of houden onder het afkeurniveau van het Bouwbesluit 2012. Een constructie moet publiekrechtelijk worden afgekeurd indien het veiligheidsniveau behorende bij afkeuren wordt onderschreden. Hierbij moet rekening worden gehouden met een restlevensduur van 1 jaar, met belastingen horend bij een referentieperiode van 15 jaar (uitgezonderd gevolgklasse CC1A, waar 1 jaar is toegestaan) en met de sterkte corresponderend met die van de werkelijke constructie. Het afkeurniveau is feitelijk bedoeld voor incidenten. Voor het beoordelen van een areaal aan bestaande bouwwerken zou als veiligheidsniveau een waarde aangehouden moeten worden tussen het nieuwbouwniveau en het afkeurniveau, met als maximum het verbouwniveau. Aanbeveling voor herbeoor - Tabel 4 Partiële factoren voor gebouwen en overige constructies klasse ?G 1)G com 2 ) T 3) W 4)Q 5) nieuw CC13,31,20 1,101,201,351,35 nieuw CC23,81,35 1,201,351,501,50 nieuw CC34,31,50 1,301,501,651,65 verbouw CC12,81,15 1,051,101,201,10 verbouw CC23,3 (3,1) 1,30 (1,20) 1,151,251,401,30 verbouw CC33,8 (3,6) 1,40 (1,20) 1,25 (1,20) 1,351,60 (1,50) 1,50 afkeuren CC11,81,10 1,001,001,101,05 afkeuren CC22,51,20 1,101,101,301,15 afkeuren CC33,3 (3,1) 1,30 (1,20) 1,201,251,501,30 (getallen tussen haken voor bouwwerken ontworpen volgens de NEN 6700-serie of eerder) 1) factor voor permanente belasting in NEN-EN 1990 (6.10a)2) factor voor permanente belasting in NEN-EN 1990 (6.10b), inclusief ?3) factor voor belasting door verkeer4) factor voor windbelasting, bepaald met verlaagde waarde voor ? conform de NB bij NEN-EN 19905) factor voor overige variabele belastingen Tabel 5 Partiële factoren voor bruggen 1) klasse ?GG com T W Q nieuw CC13,31,20 1,101,201,351,35 nieuw CC23,81,30 1,201,351,501,50 nieuw CC34,31,40 1,251,501,651,65 verbouw CC12,81,10 1,101,101,201,10 verbouw CC23,3 (3,1) 1,251,15 (1,10) 1,25 (1,20) 1,401,30 verbouw CC33,8 (3,6) 1,301,20 (1,15) 1,35 (1,30) 1,601,50 afkeuren CC11,81,00 1,001,001,101,05 afkeuren CC22,51,10 1,101,101,301,15 afkeuren CC33,3 (3,1) 1,251,15 (1,10) 1,251,501,30 (getallen tussen haken voor bruggen ontworpen volgens de NEN 6700-serie of eerder) 1) Zie voetnoten bij tabel 4 thema Veiligheidsfilosofie bestaande bouw 4 2 0 12 16 4 deling van een areaal bestaande bouwwerken is voorlopig om uit te gaan van het verbouwniveau; in geval van disproportio- nele kosten zou in incidentele gevallen binnen het areaal een verlaging tot het afkeurniveau kunnen worden toegestaan. Eigenaren van een areaal van bouwwerken moeten daarom bij beoordeling van bestaande bouw zowel toetsen aan het verbouwniveau als aan het afkeurniveau. Slechts voor een klein percentage bouwwerken mag het afkeurniveau als voldoende worden gezien, de grote meerderheid van de bouwwerken moet aan het verbouwniveau voldoen. Voor individuele bouwwerkeigenaren is het advies het afkeur - niveau alleen toe te staan mits binnen afzienbare tijd (orde jaren, afhankelijk van de mate van onderschrijding van het verbouwniveau) maatregelen getroffen worden om aan het verbouwniveau te voldoen. Bij functieverandering is het advies minimaal het verbouwniveau te hanteren; in een incidenteel geval waarin sprake is van duidelijk aangetoonde disproportio- nele kosten om aan een hoger veiligheidsniveau te voldoen zou hiervan kunnen worden afgeweken. Bij zowel verbouw als functieverandering is het nieuwbouw- niveau het streefniveau en dient de wettelijk toegestane afwijking tot het verbouwniveau alleen te worden gehanteerd in het geval van disproportionele kosten om aan het nieuw- bouwniveau te voldoen. ? ? LiTeRATuuR 1 NEN 8700 Beoordeling van de constructieve veiligheid van een bestaand bouwwerk bij verbouw en afkeuren ? Grondslagen. 2 Vrouwenvelder, A.C.W.M., Target reliability as a function of the design working life. International Forum on Engineering Decision Making, 6th IFED Forum, Lake Louise, Canada, January 26-29, 2012. 3 ISO 2394, General principles on reliability for structures. International Organization for Standardization, Genève, Switzerland, 1998. 4 Vrouwenvelder, A.C.W.M., Scholten, N.P.M. & Steenbergen, R.D.J.M., Veiligheidsbeoordeling bestaande bouw. Achtergrondrapport bij NEN 8700, TNO-060-DTM-2011-03086, 2011. 5 Steenbergen, R.D.J.M., Vrouwenvelder, A.C.W.M. & Morales Napoles, O., Algemene veiligheidsbeschouwing en modellering van wegverkeer - belasting voor brugconstructies. TNO-rapport TNO-060- DTM-2011-03695-1814, 2011. 2 Het afkeuren van de constructie van bestaande gebouwen kan met beter toegespitste richtlijnen wellicht worden voorkomen