Technisch NieuwsEMBET-ONTKISTINGSMATERIAALDoor geheel Nederland ziet men de beton-skeletten van grote en kleine bouwwerken ver-rijzen. Men merkt daarbij op, dat alle moge-lijkheden, welke het sublieme bouwmateriaal-- dat beton ontegenzeggelijk Is -- geeft, doorde hedendaagse bouwtechniek ten volle wordenuitgebuit. De prachtigste en meest kunstzinnigevormen verschijnen na de ontkisting van hetbetonwerk, Het is echter juist dit ontkisten, datvaak moeilijkheden met zich brengt en dikwijlsgepaard gaat met verlies van het kostbarebekistihgshout, terwijl beschadigingen aan hetbetonwerk of werkstuk, welke later weer moe-ten worden bijgewerkt, nog maar al te vaakvoorkomen.Ter voorkoming van deze euvelen wordt mo-menteel een ontkistingsmlddel in de handelgebracht, onder de naam ,,".Embet is een uit de U.S.A. ge?mporteerdeemuigeerbare olie, speciaal vervaardigd voorhet invetten van betonbekistingen en beton-mallen.Vermengd met water geeft zij een ,,room"-achtige emulsie. Door het uitstrijken van dezeemulsie op de bekisting wordt aanhechtingvan betondelen aan het bekistingshout geheelvermeden, terwijl dit ,,Embet/"-laagje tevenshet Indringen van het betonwater in het bekis-tingshout voorkomt, waardoor het hout langermee zal gaan.Het C.I.M.O., afd. Bouwmaterialen, te Delftkwam na uitgebreide onderzoekingen met Em-bet tot de volgende in haar rapporten vermeldeconclusies:CONCLUSIE 1 (geschiktheid):,,Embet" werd onderzocht als ontkistings-mlddel. Verdund met water liet het zichgemakkelijk tot een emulsie roeren. Ver-schillende soorten . bekisting, eenmaal metdeze emulsie bestreken, kwamen bij lossinggaaf en zonder aanhechting van betond?lente voorschijn. Bij driemaal herhaald gebruikvan de slechts eenmaal bestreken bekistingbleef aanhechting evenzeer achterwege alsbij de eerste ontkisting. Op het beton warengeen olieachtige vlekken van het ontkis-tingsmlddel aanwezig.CONCLUSIE 2 (schadelijkheid):Het ontklstingsmiddel kan ten hoogste eenlicht afpoederen van het verharde beton-oppervlak veroorzaken, maar is onschadelijkte achten voor het beton en diens wapening.(w.g.) Prof. Dr. . Lobry de BruijnDe Rijksgebouwendienst gaf reeds toestemmingtot gebruik ervan. Resumerend heeft Embetdus de volgende voordelen:1. geen aanhechting van betondelen aan debekisting; het lossen Is dus gemakkelijk.2. strak en gaaf betonwerk. Het werkstuk zowelals de bekisting blijven schoon, waardoorarbeidsbesparing wordt verkregen.3. doordat het bekistingshout wordt beschermddoor een laagle Embet, trekt hierin geenwater uit het beton; het hout wordt dus nietzacht of yezellg; het gaat dus veel langermee.4. de oppervlakte van het betonwerk wordtniet vet, zodat een eventuele pleister-,saus-of: verflaag direct kan worden aange-bracht.Embet wordt geleverd In drums van 200 I,115 1 en 60 I.Embet'wordt in de handel gebracht ? door deVictory Oil Import te Vreeswijk. G. 3. H.In het algemeen kan men de isolatiesin 3 hoofdgroepen verdelen, n.l. diemet:A. temperaturen van ca -f 4 ?C enlager (vorstvrije opslagplaatsenen koelhuizen);B. normale binnen- en buitentem-peraturen;C. hogere temperaturen (ovens,rookkanalen, enz.).A. Isolatie van koelhuizena. met geforceerde koelingEen eerste vereiste is hier, de isola-tie droog te houden, daar kleinehoeveelheden vocht het isolerendvermogen aanmerkelijk doen dalen.Vochttransport door een wand, vloerof dak, vindt er steeds plaats van dewarme naar de koude zijde, omdatde relatieve vochtigheid van de luchtaan de warme zijde practisch altijdhoger is. Het vocht slaat dan op dekoelelementen neer, omdat de luchtdaar de laagste temperatuur en dushet kleinste absolute vochtgehalteheeft.Het is dus noodzakelijk dat:1. de buitenwand vochtdicht wordtafgewerkt en2. de binnenwand juist 2:0 poreusmogelijk wordt gehouden.De wandisolatie wordt gewoonlijk als volgtuitgevoerd:a. de buitenwand (tevens draagmuur) aande binnenzijde bitumeren,b. de spouwruimte met losse vermiculite-korrels opvullen,c. de spouwwand (= binnenmuur) vanvermiculitestenen optrekken, dik 9 of12 cm, en met vermiculitespecie op-metselen,d. de binnenzijde afwerken met poreuzepleister b.v. op vermieulitebasis.De dak- of vloerisolatie wordt op ver-schillende wijzen uitgevoerd, afhankelijkvan de constructie. Het dak of het plafondwordt opgevuld met een laag losse kor-rels, die op de laag in de spouwmuurmoeten aansluiten. Ook bij dak- en vloer-isolaties dienen maatregelen te wordengenomen, opdat geen vocht van buitenafoptreedt.b, vorstvrije opslagplaatsenHierbij heeft een vermiculite-beton-tegel, die direct tegen de wand metspecie wordt bevestigd, in de prac-tijk uitstekend voldaan. Eventuelevochtwering (meestal onnodig)komt hier echter aan de binnen-zijde van de isolatie.?) Zie ook: Cement 1--2 (1951), blz. 35-36.Cement 3 (1951) Ni 3-4B. Isolatie bij kamertemperatuura. dakisolatieDeze komt het meest voor; zij wordt opeen der volgende manieren uitgevoerd:1. mengen en storten van een mortel vanvermiculite en cement ter plaatse. Demengverhouding is afhankelijk van deeisen aan de isolatie en aan de druk-sterkte gesteld. Bij vette mengsels kan- na droging van de vermiculite-iso-latie -- direct rubero?d worden aange-bracht. Bfl slappere mengels moet v??rde waterdichte afwerking een ca 1 cmdikke voorsmeerlaag van cement-zand-specie worden aangebracht;2. leggen van platen of stenen van ver-miculitebeton in bitumen of specie,waarover direct het rubero?d wordt ge-plakt.In het natte jaargetijde is de laatste me-thode met het oog op de vlottere afwer- .king te prefereren.b. isolatie van vloeren,plafonds en wandenvloerisolatie:- 1. aanbrenging van een laag vermicu-litebeton op bestaande vloeren,2. aanbrenging van een laag vermicu-litebeton onder een betonnen vloerdoor deze eerst op de bekisting testorten,3. storting van losse vermiculitekor-rels tussen de balklaag van de zgn.Hollandse vloer.plafond- en wandisolatie:bepleistering met vermiculitepleister(zie Vin) tegen het beton of steen-gaas.C. Isolaties bij hoge temperaturenBij industri?le toepassingen kanworden ge?soleerd met:1. losse vermiculitekorrels tot ca1300 ?C (ovens, schoorstenen(tek. 4), enz.);2. vermiculitebeton tot ca 800 ?C(rookgaskanalen van ovens enschoorstenen; pijpleidingen, boi-lers, enz.) door:a. menging en storting ter plaatsevan vermiculitebeton;b. eenvoudig platen vermiculite-beton te verwerken, die meteen speciaal bindmiddel, o.a.tegen het beton, worden vast-gezet;c. Vermiplast (vermiculite ver-mengd met een kleiachtigbindmiddel) tot ca 1300 ?Cals sub 1 n?et mogelijk is. Hetheeft een goede samenhangdoch de sterkte is gering. Deverwerking geschiedt na be-vochtiging als plastische massa.72Vermiculite*als vulstof ter isolering tegen warmte,koude en geluidals toeslagstof in beton in plaats vanzand en grindals pleistermateriaal voor wanden enplafondsdoor ing. G. J. HamerV. VERMICULITE IN LOSSE KORRELSals vulmateriaal voor thermische en geluidsisolatieVI. BETONSTENEN EN BETON-PLATEN VAN VERMICULITEFabricage. De stenen en platen wor-den gemaakt van 1 maatdeel cementop 6 tot 7 maatdelen vermiculite.Verkrijgbaar zijn thans o.a. deafmetingen:stenen platen25 X 12 X 5 cm 100 X 33 X 7 cm25 X 12 X 6 cm 33 X 20 X 5 cm25 X 12 X 7 cm 33 X 20 X 7 cm25 X 12 X 9 cmEigenschappen:a. warmtegeleiding. Het Instituut vanWarmte-Economie TNO te Delft enUtrecht meette bij een gemiddelde tem-peratuur van 32 ?C: = 0,09--0,10keal/m.h.?C.b. luchtgeluidisolatie. De Technisch-Phy-sische Dienst TNO en TH te Delft vondbij een proefmuurtje, dik 11,5 cm, ge-metseld van vermiculite-stenen bij uit-eenlopende frequenties als gemiddeldewaarden:o n gepleisterd 21,0 en gepleisterd 39,5 dB.c. druk- en buigsterkte. Het Proefstationvoor Bouwmaterialen Koning & Bien-fait te Amsterdam gaf in 1948 op voorstenen 23,3 x 11,8 x 5,0 cm, met een ge-wicht van 10,84 kg bij een volume-gewicht van 0,567, een druksterkte vangemiddeld 6,4 kg/cm2 en een buig-sterkte van 6,2 kg/cm2 (steunpunts-afstand 20 cm met de belasting in hetmidden); thans zijn beide waardenboven de 7 kg/cm2 gestegen.d. vormvastheid. Het vorige laboratoriumvond voor de vormvastheid gemetenaan 3 stenen, die gedurende 24 uren inwaterdamp van 80 ?C waren geplaatsten daarna in water van 15 ?C werdenafgekoeld, bij 6 herhalingen geen ver-schil in afmeting, noch afbrokkeling ofscheuren; na droging bij 100 ?C evenmin.min.Na verhitting van 2 stenen, in eencokesvuur tot 800 ?C, bleken de stenenniets te hebben geleden. Ongeacht devochtigheidsgraad mag worden gezegd,dat de stenen bij hitte of koude vorm-vast zijn.e. vuurbestendigheid. Genoemd labora-torium vond verder, dat bij verhittingtot 800 ?C geen scheurvorming plaatsvond; de stenen zijn tot 700? c voorconstante verhitting toe te passen.. volumegewicht. Het stelde vast op 500--550 kg/m3.ToepassingenVermiculitestenen, -platen, enz. zijngemakkelijk te transporteren en teverwerken; zij kunnen met gewoongereedschap worden gezaagd en ge-spijkerd. De stenen en platen wor-den toegepast als lichte separate-wanden in gebouwen en woningen,in koelhuizen tussen de cellen en alsspouwmuren.UitvoeringBij hoge eisen betreffende de warm-te-isolatie worden de stenen ver-metseld met vermiculite-cementspe-cie (1 : 3) en anders met gewonevoegspecie. Bij dakbedekkingenworden de platen resp. stenen of ophet dak in bitumen of in de bekis-ting gelegd, waarover dan het be-tondak wordt gestort.Vn. VERMICULITEBETON VOORTHERMISCHE ISOLATIEDe in Nederland ge?mporteerdevermiculite is chemisch neutraal enbindt zich uitstekend met Portland-cement. Men kan zowel klasse A alsB gebruiken en desgewenst ookaluminiumcement; het laatste wordtvooral van belang, als een zeer grotebrandbestendigheid wordt verlangd.Air-entraining agents kunnen zon-der bezwaar worden toegevoegd.De uitgezeefde vrij grove en zuiverekorrels worden met cement en wa-ter gemengd; er ontstaat dan eenuitermate licht en goed isolerendvermiculitebeton. Het mengen isvoldoende geschied, als de kleur vande specie egaal is. Het geschiedt opoverigens gelijke wijze als bij ge-woon beton met de betonmolen(foto 5), alleen wordt eerst de helftvan het water (15 volumeprocentenvan het vermiculite) in de mengergebracht en dan het vermiculite;hierna wordt het cement toegevoegden tenslotte de rest van het water.Evenals bij gewoon beton is ookhier de korrelsamenstelling van be-lang.Vermiculite mag niet ruw wordenbehandeld; verdichten ervan is nietgewenst.Vermiculitebeton heeft dezelfdekleur als gewoon beton. Afhankelijkvan het cementgehalte en de be-handeling is de structuur meer ofminder poreus, ruw of glad.De vermiculitekorrels worden bijhorizontale vlakken na storting opde gewenste dikte afgestreken enbij verticale vlakken na stortingeventueel licht aangedrukt ter ver-krijging van een goede verdeling enpakking.Verhard vermiculitebeton is welspijkerbaar maar doorgaans nietspijkervast. Door stoten kunnen weldeuken ontstaan, maar het trekt ofscheurt niet, doordat het elastisch is.Het isolerend vermogen van vermi-culitebeton is 20 x zoveel als vangewoon beton. Het kan temperatu-ren verdragen tot ca 900 ?C, be-houdt dezelfde eigenschappen nadroogworden en verandert niet vanvorm. Het is dus een zeer duurzaammateriaal.Bij hoge skeletbouw zal de cindering lichtuitvallen, omdat zowel de muren als deisolatielagen veel lichter zijn. Hierdoor ishet soms ook mogelijk 1 of 2 verdiepingenaan een bestaand gebouw toe te voegen,als dit met gewoon beton of baksteen nietmeer wordt toegestaan.73mengverhoudingencement-vermiculite(volumen)vol. gew. warmte gel. co?ff. druksterkte buigsterktekg/m3 kcal/m.h.?C kg/cm2kg/cm21-- 3. 630 __ 21,4 10,41-- 5 505 0,113 9,2 5,11-- 7 458 0,094 7,0 3,71-- 8 386 0,092 5,6 3,21--11 364 0,076 4,0 3,0Tabel II. Physische gegevens van vermiculitebetonbij verschillende mengverhoudingenfoto 5. normale betonmolen voor hetmengen van vermiculitebetontek. 4. doorsnede van de schoorsteen van denieuwbouw van de Enci ie Maastrichtvermiculitekorrels in de spouwals isolatie bij hoge temperaturenfoto 7. mengen van vermiculitepleisterfoto 8. bepleistering van een wandfoto 6. schaaldaken met vermiculitebetonvoor dakisolatie (foto Th. Scheffer)Voor dakisolatie w?rdt het mengseleenvoudig gestort over het bestaan-de dak tot de gewenste dikte of bijnieuwbouw op de normale wijze(foto 6).Door de veerkracht en rekbaarheidvan vermiculitebeton ontstaan geenbarsten of scheuren onder alleweersinvloeden; het is voldoendesterk om een normale belasting teverdragen.Als isolatielaag op het dak wordteen mengsel gebruikt van 1 deelcement op 5--8 delen vermiculite.Daken met vermiculite-isolatiegeven geen condensatie en ook geentocht door koude oppervlakken. Inde winter is snel opstoken mogelijken in de zomer blijft de ruimte koel.Voor vloerisolatie kan vermiculite-beton worden toegepast .Het warm-teverlies naar de grond wordt zeerverminderd, hetgeen het comfortveraangenaamt en het brandstof-verbruik vermindert. Op warmedagen zal geen condens op de vloeroptreden. Ook bij vloer- of plafond-verwarming wordt het toegepast.Een kunstijsbaan met een normale vloer(30 cm betonnen ondervloer, en koelhui-zen in de bovenvloer) had een ,,winst"aan calorie?n door de slechte isolatie. Deijsvloer was 2 dagen per week onbruik-baar door het zacht geworden ijs, dochde grond eronder was tot 1 m diepte be-vroren. Nadat men de vloer had opge-broken en vervangen door een nieuwevloer van vermiculitebeton op een werk-vloertje van stampbeton, waren de moei-lijkheden overwonnen.Vloeren van vermiculitebeton moe-ten van een afwerklaag wordenvoorzien (linoleum, parket, enz.),daar het niet slijtvast is; een der-gelijke laag is echter ook bij nor-maal beton gewenst.Gewoon beton biedt niet ongelimi-teerd weerstand bij felle brand.Vermiculitebeton houdt beter stand,vooral als aluminiumcement wordtgebruikt. Men dient bij het constru-eren erop te letten, dat het wape-ningsstaal niet boven een tempera-tuur van 500 ?C komt.Een vloerconstructie van 5 cm dik vermi-culitebeton op liggers, die aan de onder-zijde van een vermiculiteplafond van 2,5cm was voorzien, kon een temperatuurvan 1100 ?C weerstand bieden, terwijl detemperatuur aan de bovenzijde niet bovende 100 ?C kwam.Vni. VERMICULITE-ISOLATIEPLEISTERVoor acoustische pleisters worden vermi-culitekorrels gebruikt, ter grootte onge-veer van zand, met een gewicht van 110--140 kg/m3; waardoor het gewicht van ver-miculitepleister ongeveer 1/4 deel van datvan andere pleistermaterialen wordt. Deisolatiewaarde is echter 12x zo groot alsvan een normale stuc. De vermiculitestucis ook al door het lichte gewicht gemakke-lijker te verwerken. Door de gewenstehoeveelheid water toe te voegen en homo-geen te mengen is het direct voor ge-bruik gereed (foto 7).Het lichte gewicht (ca 6 kg/m2), descheurvrije eigenschap, de goede Isoleren-de werking en de brandwerende eigen-schap van vermiculitepleister zijn oorzaak,dat het voor wanden en plafonds wordtgebruikt (foto 8--11).Het wordt toegepast:a. ter verbetering van de zaalacoustiek in:kerken, hotels en restaurants, studio's,schoollokalen, enz.;b. ter demping van het geluid in hotelsen restaurants, leeszalen, winkels, kan-toren, ziekenhuizen;c. ter demping van de echo in bureaux,fabrieken, turnhallen, kegelbanen,zweminrichtingen, gymnastieklokalen(foto 11}, enz.Cement 3 (1951) Nr 3-4 74Case?neverven op waterbasis verlagen degeluidabsorberende werking slechts ge-ring.Een pleisterlaag van 2--3 cm is in staatom een flinke brand 3--4 uren te weer-staan. Zou men hiervoor gewoon betonnemen, dan zou de bescherming 10x zo-veel wegen.Zowel in de nieuwbouw als bij verbouwvan bestaande ruimten wordt het toe-gepast.IX. VERDERE TOEPASSINGENNaast isolatie tegen warmte enkoude wordt vermiculite gebruiktvoor de bouwwereld als:A. acoustische isolatie,B. geluidisolatie,C. condenswering,en op speciale terreinen voor:D. chemische doeleinden,E. bacteriologische doeleinden,F. agrarische doeleinden.A. Acoustische isolatieVoor acoustische doeleinden wordenplaten en tegels van 98 % vermicu-lite met 1--2 % lijm gefabriceerd;zij absorberen bij alzijdige inval 25tot 40 % van het geluid bij fre-quenties van 300--2 000 Hz. Zij kun-nen op iedere bestaande constructie(beton, stucwerk, board, enz.) --gewoonlijk door lijmen -- wordenaangebracht (foto's 12--14). Indi-rect wordt ook de geluidisolatiehierdoor verbeterd, omdat nu minderinvallende geluidstrillingen op eenbepaalde wand vallen (zie sub B).B. GeluidisolatieDeze komt vooral in aanmerkingvoor vloeren. Een laagje vermicu-litebeton, meestal 3 cm dik, op deondervloer blijkt gewoonlijk effec-tiever te werken dan het veeltoegepaste houtgraniet, dat voorna-melijk isolerend werkt tegen con-tactgeluid en daarbij ook enigszins-- door de vergroting van de vloer-massa -- tegen luchtgeluid.Een uitstekende isolatie tegen delaatste wordt verkregen door eenlaagje losse vermiculitekorrels van5 cm dikte tussen de balklaag vaneen houten vloer aan te brengen.C. CondensweringEen ideale condenswerende isolatieziet er in het algemeen als volgt uit:a. een warmte?solerende laag tegenhet te beschermen oppervlak vol-gens ??n der hiervoor genoemdemethoden,b. een geheel waterdichte laag tegendie van sub a. aan,c. een absorptielaag van poreuzepleister (bv. vermiculitepleister).De isolatielaag dient voor het zo-veel mogelijk vereffenen van hettemperatuurverschil, dat tussenweerszijden van de wand bestaat.Condensvorming treedt nl. op, alsde wand (en dus ook de lucht in deonmiddellijke nabijheid ervan) eenlagere temperatuur heeft dan deluchttemperatuur in de ruimte meteen bepaalde relatieve vochtigheid.Bij afkoeling van deze lucht bij dewand wordt het dauwpunt bereikten slaat een deel van het vocht alscondens op de wand neer.De isolatielaag vermindert dus dehoeveelheid condens, maar zal deze-- bij verzadigde lucht althans --nooit volledig kunnen voorkomen,Cement3(1951) Nr 3-4foio 9. aanbrenging van vermiculitepleister op een wandfoto 10. aanbrenging van vermiculitepleisterop steengaasplafond (foto Dimo, R'dam)75foto 11. plafond en wanden van gymnastieklokaalvoorzien van vermiculitepleisterfoto 12. bestrijken van een acoustische vermiculiteplaatmet bitimeuze lijmomdat het temperatuurverschil welkleiner doch niet nul wordt.De absorptielaag zorgt er nu voor,dat deze kleine hoeveelheid con-dens opgenomen en bij gunstigeromstandigheden weer vrij gegevehwordt, m.a.w. ,,ademt".Toepassingen: textiel-, tabaks-, melk-en conservenf abrieken, wasserij en,badhuizen, keuken, enz. In de prak-tijk is reeds gebleken, dat een en-kele absorptielaag reeds voldeed.Hoewel buiten dit onderwerp vallend,worden hier van vermiculite nog enigespeciale toepassingen genoemd, omdat zijook duidelijk de belangrijke eigenschap-pen ervan demonstreren.X. BIJZONDERE TOEPASSINGEND. Chemische industrieVermiculite wordt hier toegepast als:a. zeefmateriaal (o.a. voor oli?n),b. verpakkingsmateriaal voor chemicali?n,c. vulmiddel (de zeer fijne soorten) inrubber en kunststoffen,d. basis voor cosmetica en verfstoffen.E. BacteriologieVermiculite wordt hier gebruikt als Voe-dingsbodem voor penicilline-, schimmel-en bacteri?ncultures.-F. Land- en tuinbouwHier wordt het toegepast als:a. vermageringsmiddel bij zware grond,b. verpakkingsmateriaal en voedingsbodemvoor bloembollen en fruit bij export,c. conserveringsmiddel voor het bewarenvan wortelen, stekken, enz.,d. zaadontkiemingsmateriaal.LitteratuurT. W. Gevers, . ., Dr. Phil., D. Sc:,Vermiculite at Loolekop, Palabora, N. E.Transvaal, The Transactions of the Geol.Soc. of S.Africa, Vol.Ll, 1948, blz. 133--173,platen XXVIII--XXXIL. B. H o c h s t r a s s e r , LightweightBuildery, Wallstreet Journal, N.Y., 22-4-'48. . S t e a r n s , Vermiculite, Strangestof Minerals, Readers' Digest, 1948G. B. G w i n n. Marketing Vermiculite,U.S.A.-Bureau of Mines Information, Cir-cular No. 7270, Jan. 1944F. T. M o y e r. Lightweight Aggregates forConcrete, U.S.A. Bureau of Mines Infor-mation, Circular No. 7346W. A. S c h o 1 e s, The Development ofLightweight of Concrete from New Caro-lina Vermiculites, North Carolina StateCollege Record, Vol. 41, No. 6, 1942, blz. 69Cahier 50, s?rie 5, juillet 1949, CentreScientifique et Techn. du B?timent, Paris.foto 13. aanbrengen van acoustische vermiculiteplatenop hardboardfoto 14. telefoonkamer bekleed metacoustische vermiculiteplaten
Reacties