themaWie doet wat?4201524themaIn de bouw worden vuistdikke contracten, omschrijvingen enbestekken geschreven om alle taken en verantwoordelijkhedenvan de diverse participanten vast te leggen. Aangezien de diktevan de contracten omgekeerd evenredig is met het vertrouwen,geeft dit aan hoe het is gesteld met het vertrouwen in de bouw-sector. In deze dikke contracten komt het helder en compleetvastleggen van de taken en verantwoordelijkheden voor deengineering er echter vaak bekaaid vanaf. Het volledig dicht-timmeren van contracten met de uit te voeren taken is eenillusie, maar er is zeker meer aandacht gewenst voor inhoud encompleetheid van de beschrijving van de taken, inclusief deco?rdinatie op het gebied van engineering. Dit met name opWie doet wat?Helderheid in taken en verantwoordelijkheden iseen van de kritieke factoren die van invloed zijn opde constructieve veiligheid van bouwwerken. Ditnaast veiligheidscultuur, goed risicomanagement,ordentelijke controle, een effectieve kennisinfra-structuur en goede communicatie en samenwer-king [1]. Maar wie is er nou echt waarvoor verant-woordelijk en in hoeverre is dat vastgelegd?1Taken en verantwoordelijkheden bij de engineering van betonconstructiesWie doet wat? 42015 25opdrachtgeveropdrachtgeveruitvoerendbouwbedrijf (klant)uitvoerendbouwbedrijf (klant)leveranciers &onderaannemers(certificaathouder)leveranciers &onderaannemers(certificaathouder)co?rdinerendconstructeurco?rdinerendconstructeurinkoopcontract &PEC & KiwaCriteria 73inkoopcontract &Kiwa Criteria 73& PECDNR 2011 &DNR-STB 2014DNR 2011 &DNR-STB 2014 &PECPECcontractueelcommunicatiecontractueelcommunicatiebestek &UAV 2012UAV - GC 2005PECPECAanpak Constructieve Veiligheid [2] onderscheidt de volgendetypen:Ontwerpend constructeurAdviseur die het constructief ontwerp maakt, lid van hetontwerpteam.Co?rdinerend constructeurAdviseur die in de fase uitvoeringsgereed ontwerp (detailengi-neering) de detailuitwerking van deelconstructeurs inhoudelijktoetst en de constructieve samenhang bewaakt. Zo onderschei-den we ook een co?rdinerend constructeur `bouwfase'. Dit is deadviseur die in de fasen uitvoeringsgereed ontwerp en uitvoe-ring, de uitwerking van de hulpconstructies tijdens de bouw-fase controleert en de constructieve samenhang van het geheelbewaakt. De rol van co?rdinerend constructeur bouwfase kanook worden vervuld door de co?rdinerend constructeur `eind-fase'. Sterker nog, bij complexe werken met een grote interactietussen constructie en bouwmethodieken, verdient het de voor-keur om ??n co?rdinerend constructeur aan te stellen.HoofdconstructeurAdviseur die de functies van ontwerpend constructeur en co?r-dinerend constructeur in zich verenigt.DeelconstructeurConstructeur die de detailengineering van (een) deel-constructie(s) of van (een) hulpconstructie(s) verzorgt endoorgaans wordt ingeschakeld door de leverancier(s) van diedeelconstructie(s) of hulpconstructie(s).Engineeringsco?rdinatorFunctionaris van het uitvoerend bouwbedrijf, verantwoordelijkvoor de procesmatige co?rdinatie en sturing van de detailengi-neering door leveranciers van deelconstructies. Deze functio-naris hoeft geen constructeur te zijn, maar heeft bij voorkeurwel voldoende constructieve kennis om dit proces goed tekunnen aansturen.ir. Ren? Sterken ROBAM Advies & Engineering1 Een goede allocatie van taken en verantwoordelijkheden en een goede co?rdi-natie zorgt ervoor dat iedereen weet wat van hem of haar wordt verwacht endat iedereen op het juiste moment het stokje overdraagt2 Traditioneel contract3 Ge?ntegreerd contracthet scheidsvlak van de verschillende partijen, de zogenoemdeoverdrachtsmomenten. Een goede allocatie van taken enverantwoordelijkheden en een goede co?rdinatie dragen ertoebij dat de benodigde informatie op het juiste moment met dejuiste kwaliteit wordt overgedragen aan de partij die eenvervolg geeft aan de engineering. Het zorgt ervoor dat iedereenweet wat van hem of haar wordt verwacht en dat iedereen ophet juiste moment het stokje overdraagt.Er moet niet alleen worden voorzien in een goede organisatievan de overdrachtsmomenten, ook moet worden geregeldwelke partij verantwoordelijk is voor de bewaking van deconstructieve samenhang.Typen constructeursDoor de versnippering en specialisatie in de bouw en hetgefragmenteerde bouwproces, is een aantal typen constructeursontstaan met elk eigen rollen en taken. Het Compendiumontwerpendconstructeurco?rdinerendconstructeurhoofdconstructeurdeelconstructeurengineeringsco?rdinatormaken constructief ontwerp x xbewaken constructieve samenhang x xdetailengineering deelconstructies xinhoudelijke co?rdinatie/toetsing detailengineering x xprocesmatige co?rdinatie detailengineering xTabel 1 Takenpakket constructeursin verschillende rollen23Traditioneel contractGe?ntegreerd contractthemaWie doet wat?4201526Traditioneel of ge?ntegreerd contractVersnippering, fragmentatie en de overdrachtsmomenten diedaarvan het gevolg zijn, komen op verschillende plaatsen in hetbouwproces voor. Het belangrijkste overdrachtsmoment is desplitsing van de bouwprocesfuncties ontwerp en detailenginee-ring. De hoofdontwerptaak wordt uitgevoerd door de ontwer-pend constructeur, de detailengineeringstaak wordt verricht doorde diverse deelconstructeurs onder verantwoordelijkheid van hetuitvoerend bouwbedrijf. De borging van taken en verantwoorde-lijkheden en de rol van de co?rdinerend constructeur zijn medeafhankelijk van de toegepaste contractvorm.Traditioneel contractBij toepassing van een traditioneel contract staat de co?rdine-rend constructeur onder contract bij de opdrachtgever. In ditgeval moet de opdrachtgever de taken voor wat betreft engi-neering en co?rdinatie opdragen aan de co?rdinerendconstructeur. Vaak wordt hiervoor de Standaard Taak Beschrij-ving (DNR-STB 2014 [3]) gebruikt, behorend bij de standaardalgemene voorwaarden voor opdrachten aan adviseurs (DNR2011 [4]). De door het uitvoerend bouwbedrijf uit te voerenengineering wordt geregeld in het bestek (contract tussen deopdrachtgever en het uitvoerend bouwbedrijf), meestal incombinatie met de Uniforme Algemene Voorwaarden voor deuitvoering van werken (UAV 2012). Het is de verantwoordelijk-heid van de opdrachtgever dat de opdracht aan de co?rdine-rend constructeur in overeenstemming is met de inhoud vanhet bestek, zodat de complete engineering is afgedekt. Hetuitvoerend bouwbedrijf kan tijdige levering van de juiste gege-vens door de co?rdinerend constructeur niet contractueelafdwingen. Voor een goede afstemming en co?rdinatie is hetbelangrijk dat de co?rdinerend constructeur, het uitvoerendbouwbedrijf en de leveranciers en onderaannemers goedcommuniceren. Daarbij kan een zogenoemd Projectkwaliteits-plan Engineering Constructies (PEC) worden gebruikt alscommunicatiemiddel en als contractdocument naar de leveran-ciers en onderaannemers (fig. 2). Het PEC is een nadereuitwerking van de vastgestelde taken en verantwoordelijkhedenin het bestek. Het heeft ten doel om voor de constructievewerkzaamheden tijdens de fasen uitvoeringsgereed ontwerp enuitvoering, de procedures voor reken- en tekenwerk, de wijzevan informatieoverdracht, de gestelde kwaliteitseisen aan docu-menten en de controle eenduidig vast te leggen. Het PEC vormteen onderdeel van het geschetste kader in het CompendiumAanpak Constructieve Veiligheid [2].Voor contracteren door het uitvoerend bouwbedrijf van de televeren engineering voor geprefabriceerde betonconstructies,wordt gebruikgemaakt van de categorie indeling volgens KiwaCriteria 73 [5]. Hierover later meer.De belangrijkste verschillen in de takenpakketten zijn in tabel 1in beeld gebracht.De versnippering van het bouwproces blijkt een belangrijkeoorzaak te zijn van het ontstaan van constructieve fouten. Hetbehoeft dan ook geen betoog het aantal overdrachtsmomenten toteen minimum te beperken en zo veel mogelijk rollen en taken tecombineren om het aantal participerende constructeurs te mini-maliseren. Lukt dit niet dan is het extra van belang dat de taken enverantwoordelijkheden voor alle deelnemende constructeurs goedworden vastgelegd. Tevens vereist dit meer co?rdinatie van dewerkzaamheden en overdrachtsmomenten. Juist met dat doelvoor ogen wordt een engineeringsco?rdinator benoemd.De Nieuwe Regeling DNR 2011 en DNR-STB 2014De Nieuwe Regeling 2011 (DNR 2011, [4]) zijn de standaard alge-mene voorwaarden voor opdrachten aan adviseurs zoals archi-tecten en raadgevend ingenieurs, waaronder ook de construc-teur. De bijbehorende DNR-STB 2014 (STB [3]) is een systemati-sche standaardtaakbeschrijving (STB) van ontwerp- en advies-werkzaamheden, om vast te leggen welke taken de adviseur zalvervullen. Voor iedere taak is een resultaat of output gedefini-eerd, waardoor helder is wat de adviseur uiteindelijk moet doenof leveren. Resultaat of output zegt nog niet alles over de kwali-teit van de resultaten. Het blijft van belang om deskundige,betrouwbare partijen te contracteren. Samen met de DNR wordtde STB gebruikt voor het offreren en contracteren van advies-diensten in bouwprojecten.De STB is voor het laatst herzien in 2014, waarbij de construc-tieve taken voor de engineering van prefab betonconstructies inde fase uitvoeringsgereed ontwerp in overeenstemming zijngebracht met de laatste versie van de Kiwa Criteria 73 [5], bijlage 8`Taken en verantwoordelijkheden ten aanzien van tekeningen enberekeningen'. Dit is een belangrijke stap voorwaarts, aangeziendoor een slechte afstemming bij de engineering van prefabbetonconstructies regelmatig werkzaamheden op raakvlakkentussen wal en schip vielen. Een tweede belangrijke wijzigingbetreft dat voor de controle van stukken van derden, in deDNR-STB 2014 moet worden gekozen uit een steekproefsgewijzeof een volledige controle. Bij een steekproefsgewijze controlewordt de controle verricht op een selecte risicogestuurde steek-proef waarbij de meest essenti?le, complexe en risicovolle onder-delen moeten zijn opgenomen. Deze wijze van controleren kanworden toegepast bij eenvoudige repeterende constructies. Bijde volledige 100% controle omvat de controle 100% van dedocumenten. Deze wijze van controleren moet altijd wordentoegepast bij niet-alledaagse complexe constructies.Wie doet wat? 42015 274 NHL Hogeschool in Leeuwardenworden door het uitvoerend bouwbedrijf ingeschakeld. Inde praktijk is vaak niet duidelijk waar de ontwerpend en/ofco?rdinerend constructeur ophoudt en waar de deelconstruc-teurs beginnen. Wie bewaakt de constructieve samenhangvan het geheel? Wie is verantwoordelijk voor de aansluitde-tails tussen constructiedelen van verschillende leveranciers?Wie berekent de verbindingen? Wanneer het antwoord nieteenduidig is, bestaat er grote kans dat essenti?le taken tussenwal en schip vallen. Een goede demarcatie ? waarin eenduidigen helder wordt vastgelegd wat de taken en verantwoordelijk-heden zijn van de co?rdinerend constructeur, het uitvoerendbouwbedrijf en de deelconstructeurs van onderaannemers enleveranciers ? is van groot belang voor het slagen van hetengineeringproces.DemarcatielijstBij een traditioneel contract tussen opdrachtgever en uitvoe-rend bouwbedrijf wordt zoals gezegd de door het bouwbedrijfuit te voeren engineering vastgelegd in een STABU-bestek ende UAV 2012. In dit bestek wordt de engineering toebedeeldaan bouwcomponenten, wat resulteert in een zoekplaatje omeen goed overzicht te krijgen van het totaalpakket van de engi-neering. Dit is de reden dat veel adviseurs zijn overgegaan tothet toevoegen van een demarcatielijst met het totale overzichtvan de gewenste engineering. Dit is een aanzienlijke verbete-ring, maar het helder vastleggen van de demarcatie laat helaasregelmatig te wensen over. Hier is behoefte aan meer standaar-disatie en duidelijke, eenduidige omschrijvingen. In de gedigi-taliseerde STABU-bestekken kunnen op een eenvoudigemanier selecties voor de engineering worden gemaakt. Ditbiedt in de toekomst mogelijkheden om een en ander testroomlijnen.Rol co?rdinerend constructeurHet is vanzelfsprekend dat de opgedragen engineeringwerk-zaamheden en de categorieaanduiding voor de prefab enginee-ring in het bestek, behoren aan te sluiten bij de taken enverantwoordelijkheden van de ontwerpend en/of co?rdine-rend constructeur die met de opdrachtgever zijn overeengeko-men. Tevens is het van belang om de werkzaamheden uit telaten voeren door de partij die hiervoor de meeste kennis heeften dus ook het meest geschikt is. Alle onderdelen betreffendevisie omtrent stabiliteit, tweede draagweg en belemmerdevervormingen, dienen door de co?rdinerend constructeur teworden uitgewerkt. Het vertalen in wapening en verbindingenkan natuurlijk wel worden uitgevoerd door deelconstructeurs.Het aantal participerende constructeurs moet zo veel mogelijkworden beperkt. Hoe meer overdrachtsmomenten, hoe groterde kans op fouten. Concreet betekent dit dat het de voorkeurverdient om de co?rdinerend constructeur de wapeningsbere-keningen en -tekeningen te laten maken voor de in het werkGe?ntegreerd contractBij toepassing van een ge?ntegreerd contract zijn de bouw-procesfuncties ontwerpen en uitvoeren ge?ntegreerd. De takenzijn hetzelfde als in een traditioneel contract, maar de verant-woordelijkheden liggen anders. Bij deze contractvorm stelt hetuitvoerend bouwbedrijf de contracten op met zowel de co?rdi-nerend constructeur als de onderaannemers en leveranciers.Taken en verantwoordelijkheden worden in dit geval contrac-tueel geregeld in de inkoopcontracten met onderaannemers enleveranciers en het engineeringscontract met de co?rdinerendconstructeur. Aangezien de overdracht van de werkzaamhedenvan de co?rdinerend constructeur naar het uitvoerend bouw-bedrijf vervalt, kan de co?rdinatie eenvoudiger worden metminder kans op afstemmingsproblemen.Het uitvoerend bouwbedrijf kan de behoefte aan engineeringen co?rdinatie zelf bepalen en afstemmen met de participan-ten. Het eerder genoemde PEC kan een onderdeel zijn van devermelde contracten en uiteraard tevens dienst doen alscommunicatiemiddel (fig. 3).Demarcatie taken en verantwoordelijkhedenDe detailengineering van constructies ten behoeve van deuitvoering, wordt voor een belangrijk deel gedaan door dedeelconstructeurs van onderaannemers en leveranciers. Deze4themaWie doet wat?4201528Tabel 2 Demarcatie taken en verantwoordelijkheden prefab betonconstructies conform STB 2014 en Kiwa Criteria 73 bijlage 8categorie 6 certificaathouder maakt tekeningen en berekeningen van een volledig prefab cascocategorie 5 certificaathouder maakt tekeningen en berekeningen van een samenstel van (twee of meer) deelconstructiescategorie 4b certificaathouder maakt tekeningen van een deelconstructie en berekeningen van alle daarop werkende krachtencategorie 4a certificaathouder maakt tekeningen van vloeren en berekeningen t.a.v. loodrecht daarop werkende krachtencategorie 3 certificaathouder maakt tekeningen en berekeningen van ??n of meer individuele elementencategorie 2 certificaathouder maakt vorm- en wapeningstekeningen op basis van toegeleverde opgave van de wapeningcategorie 1 certificaathouder fabriceert volgens opgave van de klant ?f levert voorraad- of catalogusproductentaak KiwaCriteriaSTB-taakCC = Co?rdinerend ConstructeurCH = Certificaathouder (leverancier prefabbeton)UB = Uitvoerend BouwbedrijfAR = Architectcategorie1categorie2categorie3categorie4acategorie4bcategorie5categorie61a 08.08.060-01 leveren overzichtstekeningen deelconstructies en/of samengestelde constructies CC CC CC CC CC CC CC1b 08.08.010 opstellen uitgangspunten detailontwerp Constructies (geprefabriceerd beton) CC CC CC CC CC CC CC1c 08.16.095 opstellen toetsingsprotocol constructieve samenhang CC CC CC CC CC CC CC1d opstellen demarcatie verantwoordelijkheid voor deelconstructies UB UB UB UB UB UB UB1e 08.08.030 uitvoeringsgereed maken palenplannen/funderingen op staal CC CC CC CC CC CC CC1f 08.08.060-02 herijken hoofdberekeningen (geprefabriceerd beton) CC CC CC CC CC CC CC2 08.08.060-03 opstellen voorbereidingsplanning tekeningen en berekeningen UB UB UB UB UB UB3a 08.08.060-04 opgave wapening t.b.v. alle op individuele elementen werkende krachten CC CH CH CH CH CH3b 08.08.060-04opgave op individuele elementen werkende krachten + eventuele eisen t.a.v. vervormingsgedrag van individueleelementen + uitgangspunten voor mechanicamodelCC CH CH CH3c 08.08.060-04opgave loodrecht op vloeren werkende krachten + eventuele eisen t.a.v. vervormingsgedrag + uitgangspuntenmechanicamodelCC CC CH3d 08.08.060-04opgave op overige deelconstructies werken krachten + eventuele eisen t.a.v. vervormingsgedrag van deelconstructies +uitgangspunten mechanicamodelCC CH3e 08.08.060-04opgave op samenstel van deelconstructies werkende krachten + eventuele eisen t.a.v. vervormingsgedrag van hetsamenstel + uitgangspunten mechanicamodelCC CH3f 08.08.060-04 opgave wapening en/of voorzieningen voor stabiliteit en/of schijfwerking volgende krachten in de vloer(en) CC CC CC CH3g 08.08.060-04opgave ontworpen verloop van krachten als gevolg van stabiliteit en/of schijfwerking in richting en grootte in dedeelconstructieCC CC CH3h 08.08.060-04 opgave wapening voor opname van krachten door verhinderde vervorming CC CC CC CC CC CH4 opgave in te storten voorzieningen voor overige bouwdelen, bouwkundige constructies en installatie-onderdelen UB UB UB UB UB UB5a maken productspecificaties en standaardberekeningen CH5b 08.08.060-05 berekenen individuele elementen CC CC CH CH CH CH CH5c 08.08.060-06 berekenen vloer(en) CC CC CC CH CH CH CH5d 08.08.060-07 berekenen overige deelconstructies CC CC CC CC CH CH CH5e 08.08.060-08 berekenen samenstel van deelconstructies CC CC CC CC CC CH CH6a 08.08.060-09 berekenen aansluiting individuele betonelementen op overige bouwdelen CC CC CC CH6b 08.08.060-10 berekenen aansluiting prefab betonvloer(en) op overige bouwdelen CC CC CC CC CH6b 08.08.060-11 berekenen aansluiting overige deelconstructie(s) op overige bouwdelen CC CC CC CC CC CH6c 08.08.060-12 berekenen aansluiting samenstel van deelconstructies op overige bouwdelen CC CC CC CC CC CC CH7a 08.08.060-13 maken overzichtstekeningen element(en) (merkenoverzicht/legplan) CC CH CH CH CH CH CH7b 08.08.060-14 maken overzichtstekeningen deelconstructies (merkenoverzicht/legplan) CH CH CH CH7c 08.08.060-15 maken overzichtstekeningen samenstel van deelconstructie(s) CH CH8a 08.08.060-16 maken overzichtstekeningen aansluiting ind. betonelementen op overige bouwdelen CC CC CC CH8b 08.08.060-17 maken overzichtstekeningen aansluiting deelconstructie op overige bouwdelen CC CC CC CC CC CH8c 08.08.060-18 maken overzichtstekeningen aansluiting samenstel deelconstructies op overige bouwdelen CC CC CC CC CC CC CH9a 08.08.060-19 maken vormtekeningen elementen CC CH CH CH CH CH CH9b 08.08.060-20 maken wapeningstekeningen elementen CC CH CH CH CH CH CH9c maken wapeningstekeningen druklaag CH CH CH9d 08.08.060-21 maken vormtekeningen kleine in het werk gestorte onderdelen CC CC CC CH CH CH CH10 08.08.035 bewaken constructieve samenhang van verschillende bouwdelen CC CC CC CC CC CC CC11a 08.16.100 controleren tekeningen en berekeningen volgens overeengekomen toetsingsprotocol CC CC CC CC CC CC11b 08.16.070 controleren tekeningen op maatvoering en aanduidingen t.a.v. uiterlijk AR AR AR AR AR AR12 uitwerken tijdelijke constructies ten behoeve van de uitvoering UB UB UB UB UB UB UB13 waarborgen van stabiliteit tijdens de uitvoeringsfase UB UB UB UB UB UB UB14 communiceren uitvoeringsplan/montageplan UB UB UB UB UB UB UBWie doet wat? 42015 295 Ministerie van Justitie en Binnenlandse Zaken in Den HaagKiwa Criteria 73 bijlage 8Om duidelijk te maken hoe de taken en verantwoordelijkhedenzijn verdeeld tussen de leverancier (certificaathouder) enafnemer (klant) bij de engineering van prefab betonconstruc-ties, is door Kiwa een indeling in categorie?n ontwikkeld enopgenomen in bijlage 8 van de Criteria 73 [5]. Niet alleenwordt eenduidig aangegeven wie verantwoordelijk is voor(onderdelen van) constructietekeningen en berekeningen,ook staat erin wie verantwoordelijk is voor de samenhangvan prefab betonelementen onderling en van de verschillendebouwdelen binnen de totale hoofddraagconstructie. Op1 december 2012 is de categorie-indeling aangepast, nadateen werkgroep met deelnemers uit de bouwpraktijk het stelselna acht jaar in werking zorgvuldig had ge?valueerd. In plaatsvan zeven zijn er na de aanpassing in totaal zes categorie?ngedefinieerd, waarbij een categorie een hoger nummer heeftnaarmate de taken en verantwoordelijkheden van de leveran-cier (certificaathouder) toenemen (tabel 2). Voor categorie 6moeten op projectniveau sluitende afspraken worden gemaakttussen de betrokken partijen. In de tabel is de meest aanneme-lijke en optimale verdeling opgenomen. De laagste drie catego-rie?n worden gebruikt voor leveranciers van losse elementen,de hoogste drie voor ontwikkelende leveranciers die integraleprefab betonnen gebouwdelen (gevels, wanden, kernen envloeren) leveren.AandachtspuntenTen aanzien van de inkoop van de engineering van prefabconstructies kunnen de volgende aandachtspunten wordenvermeld:gestorte betonconstructies. Hij kent alle ins en outs van hetconstructief ontwerp en heeft dus als geen ander het overzicht.Voor de aansluitdetails van samengestelde onderdelen waarverschillende deelconstructeurs aan werken, wordt geadviseerdom de engineering van de aansluitdetails te laten uitvoerendoor de co?rdinerend constructeur of door een van de deel-constructeurs. Regelmatig is dit niet mogelijk omdat zowelde deelconstructeurs als de co?rdinerend constructeur dezewerkzaamheden niet willen uitvoeren. Er is dan helaas eenderde constructeur nodig (vanuit het uitvoerend bouwbe-drijf) die deze aansluitdetails uitwerkt. Extra aandacht is danvereist voor een goede informatieoverdracht en co?rdinatievan het proces.DetailengineeringMeestal wordt de detailengineering van de staalconstructies(detailberekeningen en werkplaatstekeningen) volledig uitge-voerd door de staalleverancier. Aandachtspunt hierbij is deengineering van de aansluitingen op andere constructieonder-delen (ankerplannen en verankeringen aan geprefabriceerde enin het werk gestorte betonconstructies). Deze engineering moetworden ondergebracht bij de co?rdinerend constructeur, destaalleverancier of een `derde' constructeur. In de praktijkkomen alle smaken voor, waarbij ook hier geldt dat een derdeconstructeur de minste voorkeur heeft.De detailengineering van bouwkundige constructies wordtmeestal uitgevoerd door de deelconstructeur van de leveran-cier. De aansluitingen aan de hoofddraagconstructie wordenmeestal uitgewerkt door een derde constructeur van het uitvoe-rend bouwbedrijf en de controle wordt uitgevoerd door deco?rdinerend constructeur. Aangezien de engineering vanbouwkundige constructies vaak wordt onderschat of contrac-tueel vergeten en vrijwel altijd meerdere constructeurs actiefzijn, vereist dit onderdeel extra aandacht.De co?rdinatie van de detailengineering van de deelconstruc-teurs van de diverse leveranciers, is primair de verantwoorde-lijkheid van het uitvoerend bouwbedrijf. Voor het vastleggenvan de taken en verantwoordelijkheden van de diverse partici-panten in het engineeringproces, is de in het PEC opgenomendemarcatielijst documenten en verantwoordelijke partijen eengoed hulpmiddel voor een probleemloze start. Iedereen weetwat van hem of haar wordt verwacht. Het is aan te bevelen dathet uitvoerend bouwbedrijf bij aanvang van het engineering-proces een startbespreking organiseert met de ontwerpend en/of co?rdinerend constructeur, de engineeringco?rdinator, alledeelconstructeurs, de (dagelijks) toezichthouder en (zo mogelijk)een vertegenwoordiger van Bouwtoezicht. In deze startbespre-king kan de ontwerpend en/of co?rdinerend constructeur hetontwerp, inclusief zijn visie op de bouwmethodiek, toelichtenen kan het PEC worden toegelicht en door alle partijen wordengeaccordeerd.5themaWie doet wat?4201530co?rdinerend constructeur of een van de deelconstructeurs.Lukt dit niet dan moet een derde constructeur worden inge-schakeld.? Voorraadproducten kunnen worden ingekocht in categorie 1en bouwkundige betonelementen in categorie 2 of 3.betrokken partijenv = verantwoordelijku = uitvoerenda = adviserendc = controlerendprojectteamco?rdinerendconstructeur-eindfasedeelconstructeurbouwelementenco?rdinerendconstructeurbouwfaseleveranciermaterieelontwerper/deelconstructeurvandebekisting/ondersteuninguitvoerendbedrijfbekisting/ondersteuning/de-enmontagebedrijfdatbetonstortinitiatiefbeoordelen van het ontwerp van het gebouw t.a.v. bouwmethode, uitgangspunten hoofdconstructeur entoe te passen middelenv/u a/c a/c a/cuitgangspunten vaststellen (op basis van risico's) en in programma van eisen opnemen, inclusief stortplan v/u a/c a/c a/ccontractvormingcontractpartijen en uitgangspunten per partij vaststellen en onderlinge verhoudingen/relaties v/u/c c a a aontwerpen bekisting, ondersteuning en hulpconstructiesuitgangspunten beoordelen en vaststellen (sterkte, stijfheid en stabiliteit) v/ustortplan maken v/u a/cvoorlopig ontwerp maken c v/uberekening uitvoeren c v/ubeoordelen en toetsen aan bouwlocatie v/u aopmerkingen verwerken en definitief ontwerp maken c v/uvrijgave tekeningen en berekening voor uitvoering v c umontageuitgangspunten beoordelen en vaststellen i.r.t. ontwerp a a v/umontageplan maken c v/umontageplan vaststellen v ulevering en keuring materieel > vrijgave v/utoezicht tijdens montage c v/uinzet deskundig personeel c v/uoplevering = vooroplevering c/u voverdracht ondersteuning > vrijgave c a a v/ugebruikuitvoeren conform plan (traditioneel of middels prefab vloerelementen) en vlechten c a a a a v/udoorstempeling aanbrengen (indien van toepassing) v a a a a uoverdracht bekisting + ondersteuning voor storten > vrijgave v/u/c a astorten conform vastgesteld stortplan c v/udemontageuitgangspunten demontage vaststellen (fasering/volgorde, schrikken, herstempelen, doorstempelen) v/u a a a a ademontageplan maken (schrikken ? herstempelen) c v/u ademontageplan vaststellen v/utoezicht tijdens demontage c v/uinzet deskundig personeel c v/udoorstempeling verwijderen v a uevaluatiebijeenkomst organiseren om ervaringen te bespreken en `best practices'te benoemen v/u a a a a a a a? De meeste ontwerpende en/of co?rdinerende constructeurseisen besteksmatig dat engineering van de geprefabriceerdeonderdelen in minimaal categorie 4 of 5 wordt uitgevoerd.Aangezien de meeste vloerenleveranciers niet verder willengaan dan categorie 4a en de leveranciers van elementen nietverder dan categorie 3, kan hier een gat ontstaan en vallenessenti?le taken tussen wal en schip. Zoals eerder gemeld,dienen deze taken bij voorkeur te worden uitgevoerd door deTabel 3 Demarcatieoverzicht engineering en uitvoering bekistingen enondersteuningsconstructies (verschijnt in september 2015 in [6])Wie doet wat? 42015 316 Isala Ziekenhuis in Zwollecategorie 4a. Dit betekent dat de leverancier tekeningen enberekeningen maakt van zowel de geprefabriceerde vloerele-menten als de druklagen onder de directe verticale belasting.Berekening van invloeden van stabiliteit, schijfwerking,temperatuur en overige krimpvervormingen behoren niet tothet takenpakket van de deelconstructeur van de leverancieren moeten door de co?rdinerend constructeur worden uitge-voerd. Ook de engineering van aansluitingen op andersoortigeconstructies en de uitwerking van grote in het werk gestortestroken, moet door de co?rdinerend constructeur of eenderde constructeur worden verricht.? Het is zinvol de engineering van geprefabriceerde wandele-menten (gevel-, kern- of stabiliteitswanden) in te kopen incategorie 4b. Zo wordt ook het uitwerken van het samenstelin het vlak waarin de elementen terechtkomen (inclusiefbepaling van de stekken, lasplaten, voegen en raveelijzers)uitgevoerd door de leverancier. Dit voorkomt veel discussieen afstemming tijdens het engineeringproces.? Uitgangspunt is dat engineering van de overige geprefabri-ceerde onderdelen door de leveranciers wordt uitgevoerd incategorie 3. De leverancier maakt tekeningen en berekenin-gen van de individuele elementen, zonder zelf te rekenen aanhet samenstel waarin de elementen terechtkomen. De krachtenop de individuele elementen moeten worden verstrekt doorde co?rdinerend constructeur of een derde constructeur. Niettot de werkzaamheden van de deelconstructeur van de leve-? De leveranciers van geprefabriceerde betonnen heipalenbieden over het algemeen de engineering van de palen aan incategorie 2. De berekening van de benodigde betonstaalwa-pening en/of voorspanning wordt echter wel door de leveran-ciers bepaald. Het is daarom logischer om de engineering vangeprefabriceerde betonnen heipalen in te kopen in categorie 3.Voorwaarde is dat de voor de berekening van de hoeveelheidvoorspanning en betonstaalwapening benodigde krachtver-deling in de palen, helder en eenduidig wordt aangeleverddoor de co?rdinerend constructeur.? De engineering van holle wanden kan het beste wordenuitgevoerd in categorie 2 of 4b. In categorie 2 wordt de volledigeengineering door de co?rdinerend constructeur uitgevoerden tekent de deelconstructeur van de leverancier alleen dewapening in de betonschillen. Bij de engineering in categorie 4bwordt, op basis van de door de co?rdinerend constructeuropgegeven belastingen, de benodigde schil-, voeg- en stekwa-pening bepaald door de deelconstructeur van de leverancier.In afwijking van hetgeen omschreven in de Kiwa Criteria, isaan te bevelen de zwaarte en locatie van de stekwapening telaten uitwerken door de deelconstructeur. Hij heeft het over-zicht over de afstemming tussen de locatie van de stekken entralieliggers in de betonschillen. Het vereist extra aandachtom dit goed contractueel vast te leggen.? Uitgangspunt is dat engineering van de geprefabriceerdevloerconstructies door de leveranciers wordt uitgevoerd in6themaWie doet wat?4201532gen. Op deze overdrachtsmomenten is extra aandacht gewenst.Het demarcatieoverzicht (tabel 3) geeft een overzicht van detaken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de betrok-ken partijen tijdens de engineering en montage van bekistingenen ondersteuningsconstructies. We onderscheiden hierin derollen verantwoordelijk, uitvoerend, adviserend en controle-rend. Deze tabel is opgenomen in de nieuwe Richtlijn Bekistin-gen en Ondersteuningsconstructies van de Contactgroep Mate-rieel van Bouwend Nederland [6] die in september 2015 zalverschijnen.Vertrouwen en samenwerkingDe allocatie van taken en verantwoordelijkheden tijdens hetbouwproces in combinatie met vertrouwen, een goede samen-werking en voldoende co?rdinatie, is essentieel voor het verho-gen van de constructieve veiligheid. Transparantie en duidelijkeafspraken zijn een voorwaarde voor succes waarbij alle partijenzich verantwoordelijk moeten voelen voor het uiteindelijkeresultaat.Het goede nieuws is dat de afgelopen jaren hard is gewerkt omde bestaande contractsystemen te vereenvoudigen en beter opelkaar af te stemmen voor wat betreft het vastleggen van detaken en verantwoordelijkheden. Jammer is dat in de praktijkhet geheel van werkwijzen en hulpmiddelen toch nog wordtervaren als te complex en omvangrijk. Dit is echter alleen teondervangen door de introductie van een integraal, helder encompact systeem voor het gehele bouwproces. Zover zijn wenog niet en de ontwikkeling hiervan vereist vertrouwen ensamenwerking van alle participanten in het bouwproces. Hierligt nog een mooie uitdaging voor de komende jaren. LITERATUUR1 Terwel, K., Structural safety study into critical factors in the design andconstruction process. TU Delft, 2014.2 Compendium Aanpak Constructieve Veiligheid, editie 2011. Beton-vereniging, 2011.3 DNR-STB 2014, Standaardtaakbeschrijving. BNA en NLIngenieurs,2014.4 De Nieuwe Regeling 2011, Rechtsverhouding opdrachtgever-architect, ingenieur en adviseur, DNR 2011. BNA en NL Ingenieurs,Eerste herziening, juli 2013.5 Kiwa Criteria 73, Kiwa Nederland B.V.6 Richtlijn Bekistingen en Ondersteuningsconstructies, KOMAT,concept 2015.7 Ketel, J.A., Spekkink, D., Projectkwaliteitsplan, Onderdeel constructies,Fase uitvoering. december 2011.8 Schipper, V., Borging van constructieve veiligheid in het bouwproces.Universiteit van Tilburg, oktober 2012.9 Mans, D.G., Startdocument engineering constructie. PlatformConstructieve Veiligheid, concept 2014.rancier behoren het bepalen van de samenwerking met deaangrenzende elementen in ??n vlak onder de directe belasting(overdracht via stekken, lasplaten, voegen of raveelijzers).Ook de engineering van de principeaansluiting op ander-soortige constructies en de uitwerking van de in het werkgestorte voegen en stroken behoort niet tot zijn werkzaam-heden.Engineering van hulpconstructiesDoor de ongevallen bij De Grolsch Veste en de B-Tower iser terecht veel aandacht voor de constructieve veiligheid vantijdelijke hulpconstructies. Tijdelijke hulpconstructies om tekunnen bouwen, moeten veilig zijn en voldoen aan de vige-rende normen. In het algemeen vallen deze constructies onderverantwoordelijkheid van het uitvoerend bouwbedrijf. Bouw-werken als bouwputten, steigers, stempelwerk, bekistingen,kranen en ondersteuningsconstructies verdienen dezelfdeaandacht als de hoofddraagconstructie. Regelmatig wordtafgeweken van een standaard configuratie, waardoor hetgedrag van de constructie niet meer vanzelfsprekend is. Hetbehoeft constructieve kennis om dit op de juiste wijze tekunnen beoordelen.Indien een standaard configuratie niet kan worden gereali-seerd, het samenspel met ondergrond of omgeving bepalend isof grote consequenties bij falen optreden, moet altijd een aparteberekening worden gemaakt. In alle gevallen geldt dat tijdigkeuren van hulpconstructies of bekistingen en ondersteunin-gen in de ontwerp- en/of uitvoeringsfase door een deskundigpersoon een aanzienlijke verhoging van de veiligheid oplevert.De benodigde deskundigheid en diepgang van de keuring isafhankelijk van de complexiteit. De co?rdinerend constructeurbouwfase zal een rol spelen bij identificatie van hulpconstruc-ties die aanvullende berekeningen behoeven, de selectie vaneen deskundige partij voor de engineering, productie en uit-voering en een controle van de tekeningen en de bijbehorendeberekeningen.Ook bij engineering en montage van hulpconstructies is hetbelangrijk de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdhedenvan alle participanten goed vast te leggen, zodat volkomenduidelijk is welke rol door welke partij dient te worden uitge-voerd. Aangezien de taken en verantwoordelijkheden voorcontrole en keuring bij hulpconstructies van oudsher diffuserzijn dan bij uiteindelijke constructies, wordt de noodzaak vooreen goede demarcatie alleen maar groter. Uit onderzoek doorzes grote bouwbedrijven kwam naar voren dat de kans opfouten het grootst is bij de overdracht van de uitgangspuntenten tijde van de start van de engineering, bij de integralecontrole van tekeningen en berekeningen en bij de controle ofde gerealiseerde hulpconstructie is gebouwd conform tekenin-