Wkb en de constructeur Wat betekent de Wet kwaliteitsborging voor de constructeur en de borging constructieve veiligheid? 1 De Wkb is per 1 januari jl. van toepassing op nieuwbouw in gevolgklasse 1, foto: Frans Blok via Shutterstock 1 36? CEMENT 2 2024 Al in 2008 stelde de toenmalige commissie Dekker in haar rapport 'Privaat wat kan, publiek wat moet' voor om de gemeentelijke preventieve toets op de Bouwbe- sluitvoorschriften bij de vergun - ningverlening af te schaffen en de bouwpraktijk meer verantwoordelijkheid te geven, door hen zelf te laten aantonen dat gerealiseerde bouwwerken voldoen aan de technische bouwvoorschriften. Hierin lag direct het tweeledige doel van de uiteindelijke Wkb besloten: de bouwkwaliteit verbeteren door wijzigingen in het Burgerlijk Wetboek, waardoor de aannemer verantwoordelijk wordt voor het aantoonbaar maken dat het opgeleverde bouwwerk aan de bouwregel- geving voldoet en daardoor de positie van de particuliere en zakelijke bouwconsument versterken. Nieuw systeem van toezicht Om dit doel te realiseren werd een nieuw systeem van toezicht op de bouwkwaliteit geïntroduceerd. In het nieuwe toezichtsys- teem ziet een onafhankelijke, private kwali - teitsborger met behulp van een zogenoemd 'instrument voor kwaliteitsborging' toe op de bouw en de bouwplannen. Als na de af - ronding van de bouwwerkzaamheden naar het oordeel van de kwaliteitsborger er een gerechtvaardigd vertrouwen is dat het bouwwerk voldoet aan de bouwtechnische voorschriften, geeft hij een verklaring af. Het nieuwe toezichtsysteem wordt gefaseerd ingevoerd, startend per 1 januari jl. met nieuwbouw in gevolgklasse 1 (eenvou - dige bouwwerken). Vooralsnog volgen per 1 januari 2025 de verbouwingen. Bouwwer- ken in andere gevolgklassen volgen later. Uitvoering van de Wkb in de praktijk Binnen de Omgevingswet wordt het bouwen van een bouwwerk gescheiden in een tech - nisch deel en een ruimtelijk deel. Deze scheiding wordt ook wel 'de knip' genoemd. Dit levert twee activiteiten op: de omgevings- planactiviteit bouwwerken en de technische bouwactiviteit. De Wkb heeft enkel betrek - king op de technische bouwactiviteit. Omgevingsplanactiviteit? Onder de Omge- vingswet moet een vergunning worden aan - gevraagd voor de 'omgevingsplanactiviteit' (OPA). De gemeente toetst deze aanvraag aan de geldende eisen in het omgevingsplan. In het omgevingsplan staat per gemeente wat er met de ruimte mag gebeuren (voor- heen bestemmingsplan en welstandsnota). Daarbij worden eventuele risico's op of nabij de bouwlocatie, zoals omgevingsveiligheid tijdens bouw of sloop, of maatwerkeisen in het lokale omgevingsplan meegenomen. Als de bouwaanvraag aan al deze eisen voldoet, dan geeft de gemeente een vergunning BERT LAMERS Marketingcommunicatie BouwQ IR. WIM HOPPENBROUWERS DirecteurBouwQ ING. NIEK JANSSEN Business manager BouwQ auteurs De Wet kwaliteitsborging voor het bouwen, kortweg de W kb, introduceert een nieuw systeem van kwaliteitsborging in de bouw. De aannemer moet zelf aantonen dat het opgeleverde bouwwerk aan de bouwregelgeving voldoet en is er verantwoordelijk voor dat dit door een onafhankelijke kwaliteitsborger wordt geverifieerd. De W kb is voorlopig alleen van toepassing op gevolgklasse 1 bouwwerken. CEMENT 2 2024 ?37 voor de omgevingsplanactiviteit af. Bij ver- gunningsaanvragen voor nieuwbouwprojec- ten in gevolgklasse 1 toetst de gemeente sinds 1 januari 2024 echter niet meer op bouwtechnische aspecten uit het Besluit bouwwerken leefomgeving, het Bbl. Voor- heen was dit het Bouwbesluit, maar met de inwerkingtreding van de omgevingswet is deze vervangen door het Bbl. Technische bouwactiviteit? De kwaliteits- borger controleert nu of het bouwplan vol - doet aan de bouwtechnische regels. Op basis van de ontwerptoets wordt een risicobeoor- deling uitgevoerd, gericht op die aspecten die ertoe kunnen leiden dat het uiteindelijke bouwwerk niet zou kunnen voldoen aan de bouwtechnische regels. Ook moet de kwali - teitsborger actief nagaan of er bijzondere lokale omstandigheden zijn waar rekening mee moet worden gehouden en dit meene- men in de risicobeoordeling. Het gaat bij deze bijzondere lokale omstandigheden ove- rigens alleen om eventuele risico's die in strijd zouden kunnen zijn met de bouwtech - nische regels. Met risico's zoals bodemver- ontreiniging, waterveiligheid, milieu, en bouw- en sloopveiligheid hoeft de kwaliteits- borger geen rekening te houden in zijn risico- beoordeling. De aannemer moet onderbouwen hoe hij tij- dens de bouw zijn werkzaamheden en die van eventuele onderaannemers controleert om de gesignaleerde risico's beheersbaar te houden, zodat een bouwwerk wordt opgele- verd dat voldoet aan de bouwtechnische re- gels. De kwaliteitsborger maakt op basis hiervan een plan hoe hij tijdens de realisa - tiefase door middel van inspecties de kwali - teit van de aannemer gaat verifiëren. De geplande kwaliteitscontroles door de aan - nemer en de verificaties door de kwaliteits- borger worden gecombineerd in het bor- gingsplan, wat formeel wordt vastgesteld door de kwaliteitsborger. Na correcte afronding van de bouw - werkzaamheden stelt de kwaliteitsborger een verklaring op dat er een 'gerechtvaar- digd vertrouwen' bestaat dat aan de bouw- regelgeving is voldaan. Informeren van gemeente voor start bouw Minimaal vier weken voor start bouw moet de bouwer of initiatiefnemer een bouwmel - ding doen bij de gemeente. Bij deze bouw - melding moet de risicobeoordeling en het daarop gebaseerde borgingsplan met de gemeente worden gedeeld. Bij de bouwmel - ding wordt de gemeente ook geïnformeerd 2 Op de bouwplaats krijgt men te maken met een derde partij: de onafhankelijke, private kwaliteitsborger, foto: Partystock via Freepik Met de W kb wordt de positie van particuliere en zakelijke bouwconsumen - ten aanzienlijk versterkt 2 38? CEMENT 2 2024 over het instrument en de kwaliteitsborger die voor dit bouwproject worden ingezet. De gemeente controleert of dit instrument en deze kwaliteitsborger kunnen worden inge- zet voor het type bouwwerk. Als bij de bouw - melding informatie ontbreekt of deze niet voldoet aan de gestelde eisen, dan is de bouwmelding onvolledig. In dat geval mag niet vier weken later met de bouw worden gestart, maar moet eerst een nieuwe correcte bouwmelding bij de gemeente worden ge- daan. Als de vergunningsaanvrager binnen de termijn van vier weken geen signaal van de gemeente ontvangt dat de melding onvol - ledig is, dan mag met de bouwwerkzaam- heden worden begonnen. Minimaal twee dagen voor start bouw moet de gemeente worden geïnformeerd over het moment dat de bouwwerkzaamheden zullen beginnen. De gemeente kan toezicht- en handhavende bevoegdheden inzetten. Dit met oog op het voorkomen en of beperken van risico's die van invloed kunnen zijn op het voldoen aan de regels voor de bouwactiviteit. Positie opdrachtgever versterkt Met de Wet kwaliteitsborging voor het bou - wen wordt de positie van particuliere en zakelijke bouwconsumenten aanzienlijk ver- sterkt. Hiervoor zijn aanpassingen gedaan in het Burgerlijk Wetboek. Tot de invoering van de Wkb was de aannemer na oplevering van het bouwwerk alleen aansprakelijk voor verborgen gebreken. Had een opdrachtgever tijdens of na de oplevering een zichtbaar ge- brek niet ontdekt, dan kwam dat voor zijn eigen risico. Met de inwerkingtreding van de Wkb blijft de aannemer na oplevering nog 20 jaar aansprakelijk voor alle gebreken die bij de oplevering van het werk niet zijn ontdekt. Tenzij deze gebreken niet aan de aannemer zijn toe te rekenen. De bewijslast hiervoor ligt bij de aannemer. Ook nieuw is het op - schortingsrecht. Hierbij heeft een particuliere opdrachtgever het recht om maximaal 5% van de aanneemsom in te houden op de be - talingen. Dit bedrag mag hij in depot storten bij een notaris. Dit geeft de opdrachtgever extra zekerheid dat de aannemer eventuele gebreken zal repareren door deze laatste betaling door de notaris vast te laten houden. Een nieuw gezicht op de bouwplaats Voor de uitvoerende partijen in de bouw ver- andert er dus nogal wat door de invoering van de Wkb. Ten eerste wijzigen de toezicht- taken van het bevoegd gezag aanmerkelijk. Ten tweede krijgt men, naast de gemeente, te maken met een derde partij op de Gemeente noch de kwaliteits- borger zijn verantwoorde- lijk voor de kwaliteit en veiligheid van het ontwerp 3 3 Ook vanuit Bouw- en Woningtoezicht heeft het domein constructieve veiligheid extra aandacht, foto: Vincent van den Hoven fotografie via Betonhuis CEMENT 2 2024 ?39 4 ADVIES KPCV In de uitgave 'Borging van Constructieve Veiligheid onder de Wkb' van 8 november 2023 adviseert het Kennisportaal Constructieve Veiligheid (KPCV) het volgende aan constructeurs: - Verdiep u in het instrument voor kwaliteitsborging dat de opdrachtgever heeft gekozen, zodat u voorbereid bent op wat u kunt verwachten. - De beste strategie is vervolgens om, ondersteund door adequate interne kwaliteitsborging, zelf aan te tonen dat het ontwerp op uw vakgebied vol- doet (of gaat voldoen) aan het Bbl. Daarmee minimaliseert u de controle- druk van de kwaliteitsborger en de kosten voor de opdrachtgever. - Zoek de samenwerking met de kwaliteitsborger. Maak van tevoren goede afspraken over wanneer deze welke informatie van u nodig heeft om zijn werk efficiënt te kunnen doen. - Wanneer u coördinerend constructeur bent op een project, doet u in de uitvoeringsfase veel werk en produceert u veel informatie die van groot belang is voor de kwaliteitsborger (zeker als u een 'coördinerend construc - teur nieuwe stijl' bent conform BRL 5022). Maak ? mede om dubbel werk door de kwaliteitsborger te voorkomen ? goede afspraken met de initia- tiefnemer en de kwaliteitsborger over taakverdeling en informatie-uitwis- seling. - Het uitvoerend bouwbedrijf dient bij oplevering het 'Dossier bevoegd gezag' in te dienen, dat de documentatie van het bouwwerk as built bevat. Wanneer het bouwbedrijf daarvoor zelf geen capaciteit in huis heeft, kunt u de bouwer aanbieden om voor uw vakgebied de documen- tatie as built te verzorgen. Hetzelfde geldt voor het Consumentendossier. bouwplaats: de onafhankelijke, private kwaliteitsborger. Op het moment van schrijven zijn er in Nederland 49 kwaliteitsborgingsbureaus die één of meer kwaliteits- borgers in dienst hebben. En dit aantal groeit gestaag. Deze kwaliteitsborgers toetsen aan de hand van één van de zeven door de Tlokb (Toelatings- organisatie Kwaliteitsborging Bouw) toegelaten kwali - teitsborgingsinstrumenten. Een kwaliteitsborgingsin - strument is een toetsmethodiek of werkwijze waarmee een kwaliteitsborger het ontwerp beoordeelt en er tijdens de bouw op toeziet of wordt voldaan aan de geldende voorschriften (zie verder https://www.tlokb.nl/ wet-kwaliteitsborging/eisen-aan-instrumenten). Afhankelijk van de kwaliteitsborger en het bijbe- horende borgingsinstrument kunnen de aannemer en constructeur verschillen in werkwijze, toetsingsmetho- diek en rolverdeling ervaren. Voor de opdrachtgever is het dan ook aan te bevelen om eerst het instrument te kiezen dat bij hem én bij het bouwwerk past, en vervol - gens een (erkende) kwaliteitsborger die met dat instru - ment werkt. Voorkomen ongelukken Met de komst van de kwaliteitsborger is nog een andere belangrijke functie ingevuld. In het verleden hebben zich verschillende niet mis te verstane ongevallen in de 4 Met de inwerkingtreding van de Wkb is een belangrijke invulling gegeven aan de adviezen van het OVV-rapport 'Bouwen aan constructieve veiligheid ? Lessen uit instorting parkeergebouw Eindhoven', foto: Jacques Linssen 40? CEMENT 2 2024 bouw voorgedaan. Denk hierbij aan de inge- storte betonvloer in de B-Tower in Rotter- dam (2010), het ingestorte dak van het Grol - sch Vestestadion (2011), het instorten van een parkeergarage op de luchthaven in Eindhoven (2017, foto 4) en de instorting van het dak van het AZ stadion te Alkmaar (2019). Naar aanleiding hiervan heeft de On - derzoeksraad voor de Veiligheid de afgelo- pen jaren meerdere onderzoeken verricht naar ongevallen in de bouw. Conclusies hiervan waren onder meer dat gezamenlijke aandacht voor veiligheid in de bouw niet vanzelfsprekend is. Te vaak zijn afspraken over de verdeling van verantwoordelijkhe- den tussen de verschillende partijen ondui - delijk en is er geen centrale partij die belast is met de veiligheid. Bij ongevallen in de bouw leggen partijen gemakkelijk de schuld bij een ander neer en er is onvoldoende le- ring getrokken uit ongevallen uit het verle- den. De komst van de kwaliteitsborger biedt hier een belangrijke verbetering. Hij heeft die cruciale taak het grote geheel te overzien en waar nodig professionele tegen - spraak te bieden richting elke betrokken partij en op ieder moment in het bouwproces. Constructieve veiligheid is key De belangrijkste voorwaarde voor een kwali - tatief goed bouwwerk is en blijft een veilige constructie. En dat begint bij een grondige en deskundige beoordeling van het con - structieve ontwerp. Ook vanuit Bouw- en Woningtoezicht heeft het domein construc- tieve veiligheid extra aandacht. Van een kwaliteitsborger wordt dan ook geëist dat hij over voldoende kennis en ervaring be- schikt om een bouwplan, de uitvoering daarvan en de bijbehorende risico's te kun - nen beoordelen. Er worden minimale oplei - dings- en ervaringseisen gesteld, hetgeen periodiek wordt geaudit door de instrument- aanbieder of Raad van Accreditatie (RvA). De kwaliteitsborger moet opgenomen zijn in het register van de overheid (artikel 10.26e van het Omgevingsbesluit). Een kwaliteitsborger moet dus aan - toonbare expertise en ervaring hebben op het gebied van bouwconstructies om de con - structieve veiligheid optimaal te kunnen borgen. Heeft hij dat niet of onvoldoende, dan kan hij bijvoorbeeld het toetsen van de constructieve veiligheid van een ontwerp uitbesteden aan een deskundig constructie- bureau. Maar ondanks dat alles, zijn de ge- meente noch de kwaliteitsborger verant- woordelijk voor de kwaliteit en veiligheid van het ontwerp. Deze verantwoorelijkheid ligt volledig bij de constructeur. De kwali - teitsborger toetst uitsluitend op mogelijke risico's. Wanneer zowel ontwerp als het in - terne kwaliteitssysteem van de constructeur op orde zijn, zal de kwaliteitsborger de con - troles tot een minimum beperken. Mocht het kwaliteitssysteem echter te wensen overlaten, dan zal de kwaliteitsborger inten - siever controleren, wat zich ook vertaalt in hogere kosten richting de opdrachtgever. Invloed op constructeur Verder zal er door de invoering van de Wkb in het werk van de constructeur weinig ver- anderen. Hooguit zal de constructeur in plaats van naar een bouwvergunning nu meer toewerken naar een plan van waaruit de kwaliteitsborger zijn risicobeoordeling en borgingsplan kan opstellen. Lessen uit het verleden Met de inwerkingtreding van de Wkb is een belangrijke invulling gegeven aan de advie- zen van het OVV-rapport 'Bouwen aan con - structieve veiligheid ? Lessen uit instorting parkeergebouw Eindhoven'. Het ontbreken van één centrale partij, die het geheel over- ziet en andere partijen bij de les houdt, is door de introductie van de onafhankelijke kwaliteitsborger ingevuld. Nu is de opdracht aan de markt om het meest geschikte instrument en de kwali - tatief juiste borger te koppelen aan het te realiseren project, zodat de beoogde kwali - teits- en veiligheidswinst kunnen worden geboekt. In het werk van de constructeur zal er door de invoering van de W kb weinig veranderen CEMENT 2 2024 ?41