Iedereen blij natuurlijk. De constructeurs, wiens grote hoeveelheid rekenwerk wordt gewaardeerd door hun klanten, omdat ze de gebouwen veel veiliger maken. De paalfabrikanten, omdat ze meer palen kunnen leveren dan voorheen. De heiers, omdat ze langer bezig zijn en dus meer betaald worden. En tot slot de aannemers, omdat ze een post meerwerk in rekening kunnen brengen. Hoeveel? Ik schat zo’n 2%. Op de paar miljard die wordt besteed aan alle bouwwerken in Nederland, een zeer aanzienlijk bedrag.

Ik ben op zoek gegaan naar de achterliggende reden voor deze toch redelijk dramatische beslissing. Dat viel niet mee, want al te transparant is men (de verantwoordelijken voor deze wijziging) niet. Het beste gedocumenteerd vond ik de gang van zaken in een onverwachte bron: de afscheidsrede van prof.ir. Frits van Tol, gehouden op 18 september 2015. Ik heb Frits leren kennen als een uiterst deskundige hoogleraar Geotechniek en een bekwaam adviseur voor, onder andere, de Gemeente Rotterdam. Helaas is hij ook een echte ingenieur en weerwoord kunnen geven aan agressieve projectmanagers en financiële hotemetoten bij de overheid zit niet in zijn karakter. Om te beginnen de motivatie: waarom was die 30% nodig? Uit proefbelastingen in België en Nederland bleek dat een aantal palen slechter presteerden dan je uit de berekende waardes zou verwachten. Dat gold overigens niet voor alle waarnemingen en ook in Frankrijk bleek het enorm mee te vallen. Maar een paar waarnemingen waren inderdaad verontrustend met een trend van 30% minder, minder, minder (om Geert Wilders maar te citeren).

Hoeveel palen worden er per jaar in Nederland en België de grond in geslagen? Heel wat meer dan de circa 40 waarop de conclusies zijn gebaseerd, ik denk een paar honderdduizend keer. Een dergelijk zware maatregel nemen op basis van zo’n relatief klein aantal waarnemingen? Over statistisch correct onderzoek gesproken... En heeft men wel beseft dat de ondergrond in Nederland op vijf meter afstand al behoorlijk in laagopbouw kan variëren? Kort samengevat: een ernstig signaal maar een zwaar overtrokken conclusie.

Gelukkig gaat Frits verder met zijn uitleg in zijn afscheidsrede. Daarin vallen nog meer schellen van mijn ogen en wordt de rol van de betrokken partijen opeens een stuk helderder. Frits vervolgt zijn relaas met de verbazing dat er überhaupt in Nederland nog gebouwen recht staan. Inderdaad Frits: de werkelijkheid liegt nooit! Maar goed, verder met lezen. Er was dus een breed samengestelde commissie gevormd door Deltares, een semi-overheidsinstelling op het raakvlak van commercie en wetenschap. Na de hierboven omschreven conclusie is er verwarring in deze commissie. Want hoe kan dit nu? Er is nooit schade geconstateerd! Frits tovert, na een ’beperkt’ onderzoek, twee mogelijk positief werkende factoren op tafel: ’pile setup’ (draagvermogen van de paal neemt toe in de tijd) en ’groepseffect’ (een groep palen is sterker dan de som van de individuele palen). Hij vroeg daarop budget om dit nader te onderzoeken. Toen kwamen de projectmanagers en
financiële autoriteiten in opstand: eerst van de kant van de opdrachtgevers/vertegenwoordigers. Die zagen hier geen prioriteit in. Natuurlijk niet, denk ik dan. Het stond niet in het budget en waarom zou je tientallen miljoenen bouwkosten (en bouwtijd) besparen? We hebben toch geld genoeg? Als het maar veilig is. En duurzaamheid door minder bouwmaterialen e.d., dat is gezeur van klimaatsveranderingdemagogen.

Vervolgens de reactie van de aannemers, en ik citeer de afscheidsrede van Frits van Tol: “De aannemerij zag deze problematiek als een opdrachtsgeversprobleem.” Terecht. Maar kennen aannemers geen maatschappelijke verantwoordelijkheid, vraag ik me af? Vervolg citaat: “Lagere factoren in de norm betekent immers een grotere omzet omdat er meer of langere palen worden toegepast.” Duidelijk heren (er zullen weinig dames bij aanwezig geweest zijn), ’Money rules the World’ en de Nederlandse belastingbetaler is de pineut van een overheid die zijn taak als beschermer van zijn onderdanen met onthutsend nihilisme uitvoert.

Verderop in zijn interessante betoog spreekt Frits nog de verwachting uit dat binnen afzienbare tijd computermodellen de interactie tussen constructies en ondergrond accuraat zullen beschrijven. Ik deel die verwachting in het geheel niet en poneer het eerste Vermoeden van Nijsse: Het duurt zeker nog één generatie voordat een computermodel in staat zal zijn een enigszins realistische voorspelling te doen over de interactie constructie en Nederlandse ondergrond in de vier dimensies; x,y,z en tijd t. Ik poneer ook maar meteen het tweede derde, vierde en vijfde Vermoeden van Nijsse. Vervang daartoe in het eerste Vermoeden de term ondergrond door respectievelijk beton, staal, hout en glas.

Onderzoek in het veld, in de werkelijkheid, blijft zeer dringend gewenst. Je zou verwachten dat een besparing van tientallen miljoenen bouwkosten interessant genoeg is om afdoende onderzoek aan dit vervelende probleem te kunnen doen. Helaas hebben de beslissende projectmanagers hiervoor geen gevoel. Het zullen wel juristen of economen zijn; geen technici.

Lees ook de column 'De formule van Koppejan klopt niet meer!' van Rob Nijsse, over de verlaging van een paalklassefactor voor funderingspalen met 30%.