Kennisbeheer tunnels georganiseerd Sinds 2014 is kennis over ontwerp en uitvoering van tunnels gebundeld in het digitale Handboek Tunnel - bouw. Inmiddels is het 2017; dit najaar ziet de derde versie van het handboek het licht. Alle reden om eens te bezien hoe een en ander functioneert. Hoe zorgen we er in Nederland voor dat kennis die opgedaan wordt tijdens ontwerp en uitvoering van tunnel - bouwprojecten weer in volgende projecten wordt toegepast? In het verleden was het gemakkelijk: er waren in Nederland maar enkele organisaties die alle ontwerpen maakten. Die organisaties waren bovendien aan opdrachtgevers verbonden, waardoor opgedane ervaringen tijdens ontwerp, uitvoering en beheer kon worden verzameld en vervat in bewezen standaard- oplossingen. Zo hield Rijkswaterstaat een overzicht voor rijkswegentunnels bij in SATO. De veranderde contract - vormen hebben ertoe geleid dat dit soort kennis voor alle marktpartijen toegankelijk moet zijn, maar vooral ook dat het toevoegen van leererva - ringen door marktpartijen een aan - dachtspunt is geworden. Kennisverspreiding door arbeidsmigratie Het moet niet worden onderschat hoeveel leerervaring er al bij nieuwe projecten terechtkomt door de enorm toegenomen arbeidsmigratie van de laatste decennia. Naast het feit dat tegenwoordig vaker van werkgever wordt gewisseld, is er ook een groeiend aantal ZZP'ers en klei - nere bedrijfjes met specialisten die van project naar project gaan en die veelal ook een belangrijke rol spelen in ontwerpprocessen. Het samenwerken in steeds wisselende samenstellingen leidt tot een van - zelfsprekende uitwisseling van erva - ringen, met als gevolg een enorme Digitaal Handboek Tunnelbouw bundelt kennis en informatie op basis van ervaringen uit de markt Jan van Dalen 1) DaeD Ingenieurs 1) Jan van Dalen is eindredacteur van het Handboek Tunnelbouw 1 Boekbespreking 76 5 2017 boekbespreking 77 5 2017 kennisverspreiding tussen projecten, bedrijven en vakgenoten. In aanvulling op deze natuurlijke vorm van kennisdeling, zijn er initia - tieven om kennis vast te leggen in naslagwerken. Zo heeft het COB in 2016 de zogenoemde groeiboeken geïntroduceerd, digitale rapportages die steeds op basis van nieuwe prak - tijkprojecten worden bijgewerkt en aangevuld (www.cob.nl/groeiboek ). Kennisportaal Sinds 2014 is ook het eveneens digi - tale Handboek Tunnelbouw in de lucht (zie kader). Bijzonderheid van dit handboek is dat het lezers de mogelijkheid biedt om op elk onder - werp te reageren en op die manier nieuwe ervaringen of oplossingen in te brengen. De gedachte bij deze opzet is dat het op peil houden van de kennis in dit naslagwerk zo een bijna natuurlijk proces wordt. Het Handboek Tunnelbouw is een zeer uitgebreide bron van kennis. Het bevat zo'n 700 artikelen over ontwerp, detaillering en uitvoering. Eigenlijk is er geen detail in een tun - nel te bedenken waarvan in het naslagwerk geen voorbeelden te vinden zijn. En het gaat daarbij ook nog eens om in de praktijk bewezen details. Uit de statistieken blijkt dat het handboek veel wordt geraadpleegd. Vanaf het begin is er een bijna con - stante stroom van 4800 bezoekers per maand. Opvallend is dat zo'n 14% hiervan uit het buitenland komt. Ruim de helft van die 14% is te verklaren uit elders gesitueerde Nederlandstaligen (waaronder de Belgen), maar het lijkt erop dat ook niet-Nederlandstalige partijen geïn - teresseerd zijn. Dat blijkt ook uit enkele Engelstalige reacties. Blijk - baar zijn de digitale vertaalopties tegenwoordig dusdanig van kwali - teit, dat ook het buitenland zijn voordeel kan doen met de Neder - landse kennis. Of dat ook leidt tot buitenlandse toepassing van onze 'best practices' moet overigens nog blijken. Kennis toevoegen Wat vanaf de eerste opzet van het handboek is opgevallen, is dat marktpartijen bereid blijken te zijn om door hen opgedane kennis en ervaring te delen. Natuurlijk heeft het voor auteurs en bedrijven abso - luut een positieve uitstraling als een zelfbedachte oplossing in het hand - boek de status van 'best practice' krijgt. In elk geval is de oorspronke - lijke bron van de kennis daarmee veel herkenbaarder, dan indien dezelfde kennis van persoon tot per - soon is gegaan. Diverse voorbeelden uit recente projecten, zoals bijvoor - beeld de A2 Maastricht en Spoorzone Delft zijn dan ook terug te vinden in het handboek. Wel is deze inbreng tot op heden in de meeste gevallen geleverd na een gerichte vraag. Op eigen initiatief iets toevoegen komt helaas nog maar beperkt op gang, terwijl het de wens van de commissie heel duidelijk is om dat wel te doen. Toch zijn er de afgelopen jaren bij diverse artikelen de nodige reacties binnengekomen. Wat opvalt is dat deze deels afkomstig zijn van oud RWS-medewerkers, die daarmee vooral streven naar verbetering van het handboek. Ook roepen lezers de beheercommissie soms op tot beter uitzoeken van bepaalde aspecten, terwijl er in de commissie juist vooral behoefte is aan alternatieve of aan - vullende tekstvoorstellen. Als de reactie concreet is, maakt dat ook het voeren van een discussie tussen partijen beter mogelijk. En uiteinde - lijk kan de beheercommissie uit zo'n discussie die elementen halen, die de nieuw uit te brengen versie weer een stapje verder brengt. Komend najaar komt alweer de derde versie van het handboek uit. Met het grote aantal tunnels dat momenteel in Nederland in aanbouw is, kan een wederom aangepaste versie in 2018 waarschijnlijk niet uitblijven. De beheercommissie houdt de ontwikkelingen en de reacties sterk in de gaten! ? Wat is het handboek Tunnelbouw? Het handboek gaat in op algemene civieltechnische aspecten over ontwerp en uitvoering van weg- en railtunnels. Het doel is ontwerpers en bouwers van tunnels te ondersteunen, door inzicht te bieden in alle aspecten die komen kijken bij ontwerp en realisatie en tevens bestaande potentiële oplossingen te tonen in de vorm van 'best practices'. Het handboek is daarmee vooral bedoeld als een naslagwerk voor professionals en niet zozeer als leerboek. De inhoud is gebaseerd op SATO 2006, aangevuld met specifieke kennis van railtunnels en ervaringen uit de periode na 2006. Op basis van kennis van deskundigen is zoveel mogelijk de state-of-the-art van de tunnelbouw vastgelegd. Boortunnels komen in de huidige uitgave van dit handboek niet voor; het document beperkt zich tot 'cut-and-cover'- en afzinktunnels. Het handboek is gemaakt door en voor de participanten van het COB en wordt beheerd door een brede, vanuit het werkveld samengestelde beheer - commissie. Zij verzamelt en beoordeelt ingekomen feedback en aanvullingen. Gebruikers worden uitgenodigd input te leveren via het een reactieformulier onder aan elk artikel. Voorstellen die daar worden gedaan tot aanpassing van of toevoeging aan de tekst zijn ook direct voor andere gebruikers in te zien en dat biedt hen de mogelijkheid daar vervolgens weer op te reageren. Vervolgens kunnen de reacties door de beheercommissie in volgende versies worden verwerkt. Het is de uitdrukkelijke wens van de samenstellers dat het Handboek Tunnel - bouw een levend document zal zijn, dat op elk moment een zo goed mogelijke afspiegeling van de state-of-the-art laat zien. Het handboek is gratis toegankelijk op www.handboektunnelbouw.nl . 1 A2-tunnel Maastricht in aanbouw foto: Bert Janssen A2 Maastricht 2 Het digitale Handboek Tunnelbouw dient als naslagwerk voor en door professionals 2 Boekbespreking