themaROC met uitstraling4201134themaROCmet uitstralingHet nieuwe onderkomen van ROC Leiden op het Lammen-schanspark is een modern gebouw met elf bouwlagen en vijftorens van verschillende hoogten. De torens worden op diverseplaatsen met elkaar verbonden door bruggen. Een groot deelvan de vloeren is uitgevoerd als kanaalplaat. Waar dat nietmogelijk was, is gebruikgemaakt van een massieve plaatvloer.Beide vloersystemen zijn voorzien van betonkernactivering.Community College Leiden is voorbereid op de toekomstHet ROC Leiden, met ruim 10 000 leerlingen en 800 medewer-kers, staat vanaf komend schooljaar een herhuisvesting tewachten. Rond station Lammenschans is vanuit een nieuwevisie op beroepsonderwijs een nijvere leer- en werkstadontstaan: goed bereikbaar, op menselijke maat en letterlijktransparant. Eind mei is het gebouw opgeleverd en is met deverhuizing gestart.De centraal gelegen nieuwbouwlocatie is uniek voor wat betreftde bereikbaarheid en zichtbaarheid in de stad. Niet alleen deROC met uitstraling 42011 351 De centraal gelegennieuwbouwlocatie is uniekvoor wat betreft de bereik-baarheid en zichtbaarheidin de stad bron: Heijmansindeling maar ook de totale uitstraling van het gebouw isdaarom zeer belangrijk (foto 1).Het gebouw zal onderdak bieden aan de volgende opleidingen:commercie, economie & recht, facilitaire dienstverlening,handel & ondernemerschap, logistiek, orde & veiligheid, educa-tie & contract en techniek. Ook worden hier de stafafdelingenvan ROC Leiden gehuisvest, alsmede het VMBO van het DaVinci College. Verder is er een parkeergarage en een sportcen-trum. In de plint komen een supermarkt, restaurant en eenbankfiliaal. Deze bedrijven zullen samen met de onderwijsin-stellingen invulling geven aan praktijkonderwijs.OntwerpDe vorm van het gebouw is ontstaan vanuit een zoektocht vande architect naar open vormen van onderwijs. Het gebouw isbinnen georganiseerd als gestapelde stad met pleinen enkenniscentra op verschillende verdiepingen. Deze marktenzorgen voor herkenbaarheid bij de leerlingen. Hier kunnen zeelkaar spontaan ontmoeten, idee?n uitwisselen of evenementenorganiseren.Hier bovenop lagen nog de eisen van de gemeente: het gebouwmoest de hoogte in maar tegelijkertijd ook heel open zijn. Hetresultaat is een meanderend gebouw dat zich om vijf torensslingert. Daarbij zijn de gebouwdelen op `tafels' gezet, zodat jeop verschillende niveaus pleinen krijgt. Door de slingerendevorm en de opdeling met plint, brugdelen, uitkragingen enhoogteverschillen biedt het ontwerp veel mogelijkheden voorhet cre?ren van kleinschaligheid. Dit ondanks de 41 000 m2BVO. Bovendien ontstaat er veel daglicht en ruimte en samen-hang tussen de verschillende afdelingen.De opbouw met vijf torens waartussen de bouwdelen hangen,heeft behalve een stedenbouwkundige en architectonischeachtergrond ook een praktisch uitgangspunt. De opdrachtgeverwilde een gebouw met een maximale flexibiliteit. Als de schoollater (deels) tot kantoorgebouw moet worden omgebouwd, dankan dit relatief eenvoudig. Omdat de vijf torens elk voor deontsluiting van het gebouw zorgen kan het indien nodig zelfsworden opgesplitst.ConstructieDe vijf torens vari?ren van 6 tot 11 lagen. Ze zijn van hoog naarlaag geplaatst op de onderbouw (fig. 4). Onder de onderbouwbevindt zich een eenlaagse parkeerkelder onder het gehelegebouw en deels onder het voorterrein. De parkeergarage biedtplaats aan circa 350 auto's. De torens zijn onderling verbondenmet bruggen die op verschillende verdiepingen aan de voor- enachterzijde van het gebouw zijn gepositioneerd.1ir. Robert van Alphen enir. Maurice PrumpelerVan Rossum RaadgevendeIngenieursGer OttenhoffVBI Verkoop MaatschappijPeter JanssenGeelen BetonROC met uitstraling4201136toren 1 brug 1-2themaKenmerkend voor het ROC zijn de bruggen en de uitkragin-gen, die verspreid over het gebouw aan de torens zitten. Deconstructie van deze onderdelen is uitgevoerd als staalcon-structie. De bruggen met een overspanning tot 30 m, zijn uitge-voerd als vakwerkconstructie met een minimale hoogte vantwee verdiepingen. Per brug zijn achter de gevels twee vakwer-ken geplaatst. De vakwerken tussen toren 2 en 3 en tussentoren 3 en 4 zijn op beganegrondniveau geassembleerd en inz'n geheel naar hun uiteindelijke posities gehesen. De capaciteitvan de torenkranen was beperkt tot 20 ton. Hierdoor was hetniet mogelijk de grootste vakwerken tussen toren 1 en 2 in ??nkeer op hun plaats te hijsen. Voor de montage van de vakwer-ken is gebruikgemaakt van een tijdelijke ondersteuning in hetmidden van de brug.Het gebouw bestaat uit een hybride constructie van in het werkgestorte kernen, prefab kolommen en balken met kanaalplaat-vloeren en staalconstructies.De kelder en de kernen, waarin de liftschachten en trappenhui-zen zijn opgenomen, zijn uitgevoerd als in het werk gestortebetonconstructie (foto 5). Vanwege de verspringende raamope-ningen is voor de constructie van het skelet gekozen voor eenkolom-balkenstructuur in prefab beton (foto 3). Hierdoor kon dearchitect onafhankelijk van de constructie de raamverdeling voorde gevel bepalen. In de prefab betonnen gevelbalken is de borst-wering ge?ntegreerd. Deze balken hebben een afmeting van 500 x1425 mm. De afmetingen van de kolommen zijn niet overalgelijk gehouden, maar aangepast aan de optredende krachten. Dekolommen vari?ren van rond 500 tot ovaal 500x1200.De gevel heeft verspringende raamopeningen met daartussengroene betonnen gevelpanelen. De gevel bestaan uit textielge-wapende gevelelementen met een dikte van 20-40 mm.234ROC met uitstraling 42011 37toren 2 toren 3 toren 4 toren 5brug 2-3 brug 3-4 brug 4-52 De uitstraling van hetgebouw is zeer belangrijk3 Het skelet bestaat uit eenkolom-balkenstructuur inprefab betonfoto: Rogier van Steennis4 De vijf torens vari?ren van6 tot 11 lagen en zijn vanhoog naar laag geplaatstop de onderbouw5 Het gebouw bestaat uit vijftorens die op diverse plaat-sen met elkaar wordenverbonden door bruggenbron: Rogier van Steennisdingen en de luchtbehandeling. Deze zijn in koven onderge-bracht, die langs de gevels zijn aangebracht (foto 6). Dezehebben ook een akoestische functie.KanaalplaatvloerenVoor de sporthal en het parkeerdek zijn kanaalplaatvloerentoegepast. De sporthal kent twee overspanningen van 16 m ende vloeren zijn er 40 cm dik. Voor het parkeerdek zijn voorna-melijk 20 en 26 cm dikke kanaalplaatvloeren gebruikt.Massieve plaatvloerRondom toren 1 en toren 2 bevinden zich uitkragende vloeren.Specifiek op deze plaatsen (donker grijs op fig. 7) was in hetoorspronkelijke ontwerp uitgegaan van breedplaatvloeren.Uitvoering in kanaalplaat was gezien de grootte van de uitkra-ging en de specifieke vorm van de vloeren g??n optie. Eenbreedplaatvloer was qua uitvoering echter ook niet ideaal,gezien de ligging op grote hoogte en de noodzakelijke onder-stempeling. Dit was niet goed te realiseren binnen de bouwme-thodiek en het gewenste tempo.VloerenKlimaatvloerenEen groot deel van de vloeren is opgebouwd uit klimaatvloeren,een speciale kanaalplaatvloer met massieve onderschil waarinbetonkernactivering is opgenomen. Deze zijn 320 mm dik enhebben een druklaag, ten behoeve van de schijfwerking van devloeren. De vloeren hebben een overspanning van ruim 14 m.Door het gebruik van kanaalplaatvloeren was het mogelijkdoor te bouwen zonder dat moest worden gewacht op hetverharden van vloeren. Dit in combinatie met de prefab balkenen kolommen maakte het mogelijk het gebouw binnen eenrelatief korte periode te realiseren.De klimaatvloer werkt als een thermisch actieve vloer. Zezorgen vanuit het plafond voor de temperatuurregeling. Intotaal gaat het om 18.000 m? klimaatvloer met een capaciteitvan ongeveer 40 W/m?. De verwarmings- en koelleidingen zijnin de onderschil aangebracht. Hierdoor konden de vloerenslank worden gehouden. Onder de vloer liggen de aanvoerlei-5ROC met uitstraling4201138thema6 De aanvoerleidingen en de luchtbehandeling lig-gen in koven ondergebracht, die langs de gevelszijn aangebracht foto: Frans Ypma, APA7 Rondom toren 1 en toren 2 bevinden zich uitkra-gende vloeren (donker grijs op tekening)bron: Heijmans9 De uitgangen van de slangen in de massieve vloer-platen zijn in het werk onderling gekoppeldbron: Geelen beton9 Plattegrond 9e verdieping10 De leidingen in de massieve vloerplaten bevindenzich aan de onderzijde van het bovennet binnen inde wapeningskorf bron: Geelen betonDe leidingen voor BKA bevinden zich aan de onderzijde vanhet bovennet binnen in de wapeningskorf (foto 10). Dezespeciale 150 mm dikke prefab vloeren zijn vervaardigd inhouten mallen op stalen rasters. Niet onbelangrijk is dat de inte storten slangen, waardoor vloeistof (meestal water) stroomt,goed op de productietekeningen aangegeven staan. Nadat dewapeningskorf in de houten mallen is gelegd, worden demallen afgestort. Zodra de elementen waren ontkist werden deslangen (ter controle) afgeperst. Vervolgens konden ze naarLeiden worden getransporteerd en in het werk wordenverwerkt. De uitgangen van de slangen in de massieve vloerpla-ten zijn in het werk onderling gekoppeld en vervolgens aange-sloten op de pomp (foto 8).StabiliteitDe meest logische oplossing voor de stabiliteit van een gebouwvan deze vorm, zou zijn om alle vijf torens als losse, op zichzelfstaande elementen te beschouwen en de bruggen als losseelementen ertussen te hangen. Elke toren, behalve de middelstetoren, heeft een liftschacht en een trappenhuis. Vanwege debouwkundige en functionele indeling van de plattegrond staatde grotere liftkern aan de rand van een toren en het kleineretrappenhuis op 2/3 van het vloerveld (fig. 9). Hierdoor krijgthet trappenhuis de meeste windbelasting te verduren. De afme-tingen van de trappenhuizen zijn voor deze windbelastingechter ontoereikend.Om die reden zijn de torens ook constructief met elkaar gekop-peld door de bruggen. De vloerschijf van een verdieping is hier-door een statisch onbepaald systeem geworden met de kernen alsverende ondersteuning. De kernen van de trappenhuizen wordenontlast en er wordt nu meer windbelasting afgedragen naar degrotere liftschachten. Hierdoor is de bouwkundige indeling vande plattegronden ook constructief haalbaar geworden.In plaats van breedplaatvloeren is daarom een massieve plaat-vloer ontwikkeld. Hiermee werd het ruwbouwtempo nietvertraagd omdat onderstempeling, wapening en storten nietnodig waren. In de vloer is, net als in de kanaalplaatvloeren,betonkernactivering aangebracht. Omdat de leidingen in devloer zijn ge?ntegreerd, is de voortgang niet afhankelijk van deinstallaties.De betonvloeren zijn uitgevoerd als een soort dikke breedplaat-vloer van 150 mm. Tijdens de bouwfase zijn deze elementenmechanisch gekoppeld, ten behoeve van de stabiliteit en schijf-werking tijdens de bouwfase. Ten behoeve van de stabiliteit inde gebruiksfase is later een doorgaande druklaag van 70 mmaangebracht. De dikte van de prefab vloerplaat is erop gedi-mensioneerd om stempelvrij het eigen gewicht en het stortge-wicht in de uitvoering te kunnen dragen. In de uiteindelijkesituatie werkt de vloer samen met de opgestorte druklaag.678ROC met uitstraling 396300 6300 10800 10800 10800 6300 6300 10800 9000 10800 6300 6300 6300 6300180072007200720072002700450072007200720072007200DakopbouwBouwvolgordeIn eerste instantie verwachtte de aannemer dat de vijf torensonafhankelijk van elkaar konden worden opgetrokken, zodatde montage van het prefab beton gescheiden zou verlopen vande montage van de stalen bruggen. Bij toren 3 waar het trap-penhuis ontbreekt, zou tijdens de montage een tijdelijke stabili-teitsvoorziening worden aangebracht. Tijdens bouwfase blekende torens zonder de bruggen echter niet in staat de windbelas-ting met een korte referentieperiode en lagere veiligheidsfacto-ren op te nemen. De bruggen waren tijdens de bouw al nodig.Het gebouw moest hierdoor zowel verticaal als horizontaal ineen bepaalde volgorde worden opgebouwd rond de vijf torens,zodat steeds de koppelingen met de bruggen konden wordengerealiseerd. Tijdelijke stabiliteitsvoorzieningen werden hier-door overbodig. Na het optrekken van de kernen is de montagevan het prefab beton en de staalconstructies uitgevoerd metvier montageploegen en vier torenkranen die elk met hun eigendeelproces bezig waren. Wel moest steeds rekening wordengehouden met de andere bouwstromen. Dit proces kwam ookterug in de werkvoorbereiding en productieproces. Zowel hetprefab-betonskelet als de staalconstructies werden gelijktijdigvoor alle torens ge?ngineerd en in de fabrieken geproduceerd PROJectGeGevensopdrachtgever Community CollegeLeidenarchitect RAU Architectenhoofdconstructeur Arup (t/m besteks-fase) / Van Rossum RaadgevendeIngenieurs (werkfase)constructeur prefab beton AdviesburoSnijdersconstructeur staalconstructie BE(Belgi?)geotechnisch advies Fugroinstallatieadviseur Royal HaskoningGebouwinstallatiesbouwfysisch adviseur DGMRhoofdaannemer Heijmans Utiliteitsbouwleverancier massieve vloerplatenGeelen Betonleverancier kanaalplaten VBIleveranciers gevel Blitta / Hering Bau(Duitsland) / Sorba Projects910Tot slotHet ROC Leiden laat zien dat het goed mogelijk is om gebou-wen met complexe vormen in geprefabriceerd beton uit tevoeren. Dit, gecombineerd met de betonkernactivering, heeftgeresulteerd in een duurzaam en flexibel in te richten schoolge-bouw dat is voorbereid op de toekomst. Textielgewapend betonVoor de gevel zijn elementen toegepast van textielgewapend beton. In Cementverschijnt binnenkort een artikel waarin nader wordt ingegaan op dit materiaal,en op de toepassing bij het Community College Leiden in het bijzonder.