sliste. Helaas was daarom eenvrij rigoureuze centralisatie vande uitvoering onontbeerlijk. Erwerden zo weinig mogelijk en zoeenvoudig mogelijke regels ge-steld, maar deze werden danook streng gehandhaafd.Iedere uitvoerder bleef verant-woordelijk voor zijn werk, maarzodra hij handelingen ging ver-richten, die andere werken zou-den be?nvloeden, moest de uit-voeringscentrale in zijn plaatstreden. Een goede uitvoerdervoelde zich daardoor erg gebon-den in de organisatie; in het be-gin gaf dit heel wat haken enogen, alvorens een ieder gewendwas aan de hoog nodige samen-werking. De avond van te vorenmoest al het sleepwerk wordenopgegeven en de ,,natte" deeldedan het werk in. Het voorschriftwas, dat in deze georganiseerdesleepreizen door de plaatselijkeuitvoerder niet mocht wordeningegrepen. Toen dit toch ge-beurde, werd aan de kapiteinsvan de sleepboten kort en goedopdracht gegeven, alle ordersbehalve die komend van de cen-trale volkomen te negeren opstraffe van uitsluiting. MaarSpuitbetonjuist de mogelijkheid om bij cen-tralisatie dergelijke straffemaatregelen te nemen, maakthaar zo gevaarlijk.... het ont-neemt de liefde voor het werk.Dit gevaar werd bij Havenher-stel gelukkig niet dreigend, dankzij de kameraadschappelijke ensoms zeer geestige wijze van on-derlinge omgang der uitvoer-ders.In zulk een organisatie is ookzeer belangrijk, dat men eeneenvoudige uitvoeringsboekhou-ding laat bijhouden, waardoorelke Zaterdag de stand derwerkzaamheden en de presta-ties der belangrijkste machinesoverzichtelijk te boek staan. Deopzet van een dergelijke boek-houding kan volkomen misluk-ken, wanneer men het spreek-woord: ,,In der Beschr?nkungzeigt sich der Meister" vergeet.Tek. 3 geeft een beeld van hetwerk van de ,,natte" dienst; let-tend op het aantal sleepreizenziet men tevens, hoe dit zich vanpunt 2 via punt 3 naar punt 6verplaatst gedurende de achter-eenvolgende jaren.Bij deze korte beschrijving vande moeilijkheden bij het onderwater opruimen, bij het bergenvan de bommen, bij de cirkel-gang van de putten en bij de op-zet van de uitvoeringsorganisa-tie hoopt de schrijver te hebbenlaten uitkomen, dat al werkendaan een mens soms oplossingenvan de problemen worden gege-ven; in elk geval is dit bij de op-zet en voortgang van de uitvoe-ringsorganisatie bij de N.V. Ha-venherstel in hoge mate het ge-val geweest.Ter herinnering aan de samen-werking in de uitvoeringsorga-nisatie werd een boekje*) sa-mengesteld met gegevens overen beschrijvingen van de uitge-voerde werken. In het voor-woord schreef de heer H. G. J.Marsch, toenmalige directeurder Diwero:,,Aan de eis dat het schip nietop de kaderuimte moet wach-ten, maar de kaderuimte op hetschip, is door dit snelle herstelvoldaan. Voorwaar een grootsucces!"*) Dit boekje gaf de redactie aan-leiding de schrijver te verzoekeneen artikel voor ,,Cement" te schrij-ven.Met belangstelling heb ik het artikel overSpuitbeton In ,,Cement" 15-16 van 1950 gele-zen. De schrijver julcht het product, dat metde ,,cementgun" wordt verkregen, ten zeerstetoe; de ervaring, welke ik ongeveer 25 jaargeleden in het ,,betondorp" (tegenwoordigTuindorp Watergraafsmeer) te Amsterdam metdeze gun heb opgedaan, staat hier echterlijnrecht tegenover.In genoemd betondorp zouden toendertijd dehuizenblokjes van architect Ir. van Logchemvan een laag ,,gunjte" worden voorzien.Niettegenstaande gedurende enige weken alhet mogelijke werd gedaan om tot goederesultaten te komen, mocht dit niet gelukken;het laatste gedeelte van het werk is dan ookals pleisteriaag, opgebracht uit de hand, uit-gevoerd. Wat was namelijk het geval?1? De samenstelling van de laag had men nietin de hand, daar het product zijn eigensamenstelling bepaalde. Als meer zandwerd toegevoegd, omdat de gunite te vetwerd bevonden, viel deze meerdere hoe-veelheid op de grond, en.... kon weerworden opgeschept.2? Als men goed toekeek, zag men eerst eenlaagje cementwater over de muur vloeien,en daar cementwater niet op cementwaterhoudt, maar hierin wel zandkorrels kunnenvastkleven, plakten zoveel zandkorrels erop vast, als het laagje kon vasthouden;het teveel aan zand botste terug en viel,volgens de omschrijving ,,wonderlijk vrijvan cement", op de grond. Daar zandkorrelsnlet op zandkorrels houden, maar wel ce-mentwater zich op het zandlaagie wildeafzetten, ontstond na het zandlaagie weereen cementlaagie. Van een ,,homogeen"product, een ,,goed gemengd" product,was geen sprake; er ontstonden afwisse-lend een dun laagje cement en een dunlaagje zand, zodat de opbouw van de laagdeed denken aan de bekende chocolade-biscuit-koekjes.ln overeenstemming hiermede is de erva-ring ?aren geleden opgedaan door lr. J. J.l. Sprenger (thans Prof. Ir. Sprenger) bij438de Koninginnebrug te Rotterdam, waar alsextra dichting van een stortnaad in de kel-derwand, in een uitsparing een laag ,,gu-nite" werd gespoten. Daar het product vande cementgun niet behoorlijk dicht was,werd dit materiaal op enkele plaatsenuitgehakt en geslepen. De dwarsdoorsnedebleek te bestaan uit een groot aantal laag-jes cement en zand, welke met een zakmesgemakkelijk te splijten waren.Ik meen, dat ook Ir. H. J. Kist van deRijkswaterstaat, die in Duitsland (lang v??rde laatste oorlog) ,,Torkret" heeft gespo-ten, niet bepaald enthousiast was over hetmateriaal.3? De randen om talloze ramen en deuren, ende hoeken van de huizenblokjes leverdenextra grote moeilijkheden op. Ook wijhebben toendertijd door het plaatsen vanlichte bekistingen getracht, een kantige af-werking te verkrijgen. Wat gebeurde erechter? Het zand dat teveel was en terugzou willen botsen, was niet vrij in zijn be-weging; er werd niet op een plat vlak,maar min of meer in een spleet gespoten,zodat het product z? zanderig werd, dathet na het ontkisten afbrokkelde. Door eenarbeider vooruit uit de hand alvast dezeranden met cementmortel te doen opzet-ten, werd getracht dit bezwaar te onder-vangen.4? Na het gereedkomen van een paar huizen-blokken bleek na een regenbui, dat in delaag ,,gunite" talloze spinnewebvormigverlopende krimpscheurtjes voorkwamen.Ir. J POTMAGem. Bouw- en Woningtoezicht, A'damNaschrift van de auteurHet is nuttig, dat ir. Potma de aandacht ves-tigt op de teleurstellende ondervinding, diehij 25 ?aar geleden heeft opgedaan bij po-gingen om spuitbeton te maken, want daar-mede wordt op sprekende wijze in het lichtgesteld:1) dat er speciale vakkennis en ervaring nodigzijn om met deze werkwijze goede resulta-ten te bereiken en2) dat spuitbeton niet altijd en onder alleomstandigheden de beste oplossing kanleveren.ad 1). Ik wil gaarne en zonder reserve iedereserieuze belangstellende goed spuitbeton-werk laten zien, zowel werk dat tientallenjaren oud is als nieuw werk. Ook gedurendede uitvoering van spuitbeton-werk is bezichti-ging steeds welkom.Het spreekt vanzelf, dat de redenen van hetmislukken van het werk in het betondorp na25 ?aar moeilijk nauwkeurig kunnen wordenaangewezen. Waarschijnlijk is de dosering vande watertoevoer onjuist geweest, misschienDok de keuze van het gebruikte zand, en zeerwaarschijnlijk is er gewerkt met onvoldoendehoeveelheid lucht. Hoe dit zij, ik meen datde talloze met uitstekend resultaat uitgevoerdewerken de werkelijke waarde van de spuit-beton-werkwijze afdoend aantonen. Met elkeop zich zelf goede werkwijze kan goed ofslecht werk worden gemaakt.ad 2). Voor het dlchtspuiten van nauwe endiepe sleuven, zoals stortnaden, is spuitbetongeheel ongeschikt. Meer dan eens heb ik danook verzoeken om zulk werk te komen spuitenmoeten afwijzen. In zulke gevallen is men ge-woonlijk op het inpersen van natte specieaangewezen. Het maken van goede kantigeafwerking van spultbetonlagen (door met kant-latten of andere lichte bekisting het werk tebegrenzen) Is evenwel dagelijkse practijk.Tenslotte wilik gaarne tot zekere hoogte in-stemmen met de opmerking, dat het productzijn eigen samenstelling bepaalt. De variatiein de samenstelling is inderdaad beperkt. Menkan b.v. zeer magere beton niet spuiten. Daar-om moet men in elk voorkomend geval nagaan,of spuitbeton een goede oplossing kan bieden.Wel heeft men steeds de mogelijkheid desamenstelling te vari?ren door keuze van desoort en vooral de korreling van de met decement te vermengen toeslag.Ir. A. F. C. DE PONT