Textielgewapend beton (2)7201374Textielgewapendbeton (2)Het innovatieve composietmateriaal textielgewapend beton (kort: textielbeton) biedt talrijke mogelijkheden in de gevelbouw. Door het toepassen vannietcorroderend textiel van alkaliresistent glas ofkoolstof, kan de betondekking worden geminimaliseerd en is het mogelijk extreem slanke betonnenbouwdelen te ontwikkelen. Door het toepassen vaneen grootste korrel van 8 mm, in combinatie meteen speciale nabehandeling, is het bovendienmogelijk hoogwaardige oppervlakken te realiseren.Recent uitgevoerde projecten tonen de mogelijkheden van textielbeton gevelelementen, waarbijelementoppervlakken van meer dan 12 m2bijslechts 30 mm elementdikte zijn gerealiseerd.1Draagvermogen en vervaardiging van gevelelementen van textielbetonTextielgewapend beton (2) 72013 75Gevelelementen van gewapend beton zijn in de jaren zestig enzeventig op een massale en, uit esthetisch oogpunt, somsweinig smaakvolle wijze toegepast. Een te kleine betondekkingleidde nogal eens tot het corroderen van de wapening waar-door beton wordt afgedrukt en beschadigingen ontstaan. Doorhet toepassen van niet-corrosiegevoelige wapening van textielals alkali-resistent glas (AR-glas) of koolstof, ontstaan nieuwemogelijkheden. De vereiste betondekking [1] is te reduceren totenkele millimeters; voldoende voor het overdragen vanaanhechtkrachten tussen textielwapening en beton. Zo zijndunwandige bouwdelen mogelijk met een gering gewicht eneen grote slankheid. Door het gebruik van grootste toeslagkor-rels kleiner dan 8 mm, is het mogelijk scherpe hoeken en eenhoogwaardig oppervlak te verkrijgen.De ontwikkeling van textielbeton heeft een impuls gekregendoor onderzoek aan de RWTH Aken en de TU Dresden. Bij deRWTH Aken ligt het zwaartepunt op nieuwbouw met textiel-beton; bij de TU Dresden op het versterken van bestaandebetonconstructies met textielbeton [2-6] (zie ook kader). Ditartikel toont actuele praktijkprojecten waarin geventileerdetextielbeton gevelelementen zijn toegepast.MaterialenTextielwapeningVoor textielbeton worden voornamelijk vezels van alkali-resistentglas (AR-glas) en koolstof toegepast. Enkele honderden totduizend filamenten met een diameter van 14 m (AR-glas) tot7 m (koolstof) worden gebundeld tot draden die verder wordenbewerkt tot een vlakke textiel [7]. De draden zijn direct toe tepassen in bijvoorbeeld gekromde elementen, maar kunnen ookworden ge?mpregneerd. Door dit impregneren, wordt de breuk-rek verhoogd en neemt de effectiviteit van het textiel toe [8](fig. 2). Ge?mpregneerd textiel is ook robuuster bij het plaatsen inde mal en vormvaster bij betonstorten. Ook is het mogelijk hettextiel na het impregneren in een gewenste vorm te laten uithar-den [9].Tabel 1 geeft eigenschappen van de soorten textiel die zijntoegepast in de projecten in dit artikel.M.eng. Christian Kulas, Dipl.-ing.Maike Schneider, Dr.-ing. NorbertWillRWTH Akenreiner grebeHering Bau, Burback1)1 Aanzicht van het Community College in Leiden1) Het artikel is eerder in het Duits verschenen in Bautechnik 88 (2011). Het isvertaald naar het Nederlands door Ren? Braam.Artikelen over textielbetonDit artikel is het tweede in een serie van twee.Over het onderzoek naar textielbeton aan Techni-sche Universiteit Dresden is een Cementartikel Textielgewapendbeton (1) verschenen, geschreven door Univ.-Prof. Dr.-Ing. ManfredCurbach e.a. Dit artikel is te raadplegen op Cementonline.Tabel 1 Eigenschappen van de gebruikte textieleneigenschap eenheid textiel 1 textiel 2 textiel 3 textiel 4project -uitbreiding beproevingshalRWTH AkenCommunity College Leidennieuwbouw beproevingshalRWTH Akenuniversiteitskliniek Ulmmateriaal - AR-glas koolstof AR-glas AR-glasdraden- producent -Nippon Electric Glass Co.,Ltd.Chomorat North America OCVTM Reinforcements OCVTM Reinforcements- titerfilament-dichtheid2200/320 3000/3000 3600/3600 3600/3600impregneer - polyacrylaat epoxyhars epoxyhars styrol-butadieendraadafstand mm 8/8 46/41 17; 8/17 5; 13/17dwarsdoorsnede mm2/m 97/15 38/42 108/75 70/149breukspanning N/mm25642) 22672) 1160/13901) 7452)breukrek 13,62) 2,32) 12,6/12,0 11,71) opgave in de richting van het textiel: 0?/90?2) opgave in de hoofddraagrichting van het gevelelementTextielgewapend beton (2)7201376textielspanningt[N/mm2]textiel,max,buiging/textiel,max,trekwapeningsverhoudingrek t[]wapeningsverhouding 1[%]0 5474642129210 150,0 0,5 1,0 1,5 2,020 25epoxyharsstyrol-butadieenniet-ge?mpregneerd14001200100080060040020002,52,01,51,00,50,0koolstof FranseAR-glas FranseAR-glas Trikotombuigingfilamentdwarsdrukken23 42 Spanning in het textiel bij verschillende impregneermiddelen (AR-glas 2400tex; spanningen berekend voor een samengestelde doorsnede)3 Verhouding tussen de breukspanning in textiel bij een buig- en een trekproef4 Vervorming van een filament nabij een scheurrandOmdat in alle toepassingen is gekozen voor een statischbepaald schema voor de bevestigingsmiddelen, was het krimp-en kruipgedrag van textielbeton niet relevant in het ontwerp.RekenmodellenHet onderzoek aan de RWTH Aken heeft geleid tot rekenmo-dellen voor de trek-, buig- en dwarskrachtweerstand [12, 13].De sterkte- en aanhechteigenschappen van textielwapening zijndaartoe onderzocht in axiale trekproeven, onder statische endynamische belasting [14]. Onderzochte variabelen als detextielstructuur en de ori?ntatie van de wapening ten opzichtevan de belastingsrichting, zijn verwerkt in empirische parame-ters in de rekenmodellen [13]. Op deze wijze is ook de onge-lijkmatige activering van de individuele filamenten in rekeninggebracht [12, 15]. Vooral het ongelijkmatig indringen van dematrix in het garen en de golvingen in de individuele filamen-ten, leiden bij bezwijken in een scheur tot een ritssluitingsef-fect. Dit leidt tot een aanzienlijke reductie van het toelaatbaarspanningsniveau ten opzichte van de filamentsterkte [16, 17].Buigproeven wijzen uit dat bepaalde typen textiel bij buigingeen hogere benuttingsgraad hebben (fig. 3). Dit is mogelijk tedanken aan de toename van de aanhechtspanningen bij eentoename van de kromming [12] (fig. 4). Omdat een hogerewapeningsverhouding leidt tot een grotere toelaatbare krom-ming, is de toename evenredig met de wapeningsverhouding.KorrelafmetingenHet toepassen van een normale beton met gebruikelijke korrelaf-metingen is vanwege de kleine openingen in het textielraster geenoptie [10]. Aan de RWTH Aken is een mengsel met een grootstekorrelafmeting van 0,6 mm ontwikkeld [11]. Door in de praktijk-projecten de korrelafmeting te vergroten tot 2 ? 8 mm (tabel 2), iseen betere verwerkbaarheid verkregen. Omdat het oppervlak vangevelelementen wordt behandeld, bijvoorbeeld door polijsten ofstralen, wordt een minimumkorrelafmeting van 5 mm geadvi-seerd zodat zeefwerking wordt voorkomen. De maaswijdte vanhet textiel moet daarop worden afgestemd.Tabel 2 Eigenschappen van het gebruikte fijne korrel betoneigenschap eenheid beton 1 beton 2 beton 3 beton 4project -uitbreiding beproevingshalRWTH AkenCommunity College Leidennieuwbouw beproevingshalRWTH Akenuniversiteitskliniek Ulmgrootste korrel mm 2 5 5 8elasticiteitsmodulus N/mm230000 niet bepaald 35700 niet bepaalddruksterkte N/mm274,6 64,4 70,9 82,6centrische treksterkte N/mm26,7 4,8 4 5,4betonstorten - lamineren lamineren lamineren/gieten lamineren/gietenTextielgewapend beton (2) 72013 77vooraanzichtdwarsdoorsnedetextiel 1(tabel 1)deuvel met moer M6500 50032525214418564210103010376133133369 36910421042707016852685bevestigingspuntenvooraanzichtbevestigingspunten (horizontale krachten)oplegpunten (verticale krachten)moer M12 metring ?24 mmstaaf ?2 mm roestvaststaal (oplegzone)doorsnede textiel 2(tabel 1)5a 5b65 Uitbreiding van een beproevingshal met klein formaatgevelelementen; (a) aanzicht, (b) constructiedetails(afmetingen in mm)6 Constructiedetails van de gevelelementen van hetCommunity College in Leiden (afmetingen in mm)Voortbouwend op de met dit project opgedane kennis is eennieuw gevelelement ontwikkeld. Het element is toegepast in dein 2010 gereedgekomen circa 10 000 m2grote gevel van hetCommunity College in Leiden (fig. 6). De groengekleurdeelementen (betonmengsel 2 in tabel 2) hebben afmetingen tot1,780 m ? 0,642 m (A = 1,14 m2) bij een dikte van 30 mm(foto 1). Afgezien van de grotere afmetingen, hebben de liggingnabij de Noordzeekust en de gebouwhoogte van circa 50 m eenaanzienlijke invloed op het ontwerp van de elementen. Invergelijking met de hal van de RWTH Aken, zijn de windbelas-tingen circa driemaal zo groot. Toegepast is een koolstoftextielge?mpregneerd met epoxyhars (textiel 2 in tabel 1). De bevesti-gingsmiddelen zijn verzonken in de plaat. De verzwakking vande doorsnede is nabij opleggingen gecompenseerd door hettoepassen van additionele roestvaststalen staven ?2 mm.DraagvermogenHet draagvermogen van de gevelelementen van het Commu-nity College is proefondervindelijk vastgesteld. De buig- enuittrekweerstand stonden daarbij centraal. In een vierpunts-buigproef is de momentweerstand van 700 mm lange enVanwege de alkaliteit van beton, wordt in de berekeningen eenreductie van de sterkte van AR-glas meegenomen [18, 19].Toepassingen: klein formaat gevelelementenGeometrie en opbouwKlein formaat gevelelementen van textielbeton met een groottetot circa 2 m2en een dikte van 20 mm zijn veelvuldig toegepast.Het lage gewicht, en de daarmee gepaard gaande kostenreduc-tie bij transport en montage, en, zeker niet als laatste, de archi-tectonische mogelijkheden, hebben tot talrijke toepassingengeleid. De textielbetonplaat betoShell [20] is als eerste door debouwtoezichten geaccepteerd.Een van de eerste toepassingen van kleine textielbetonplaten ishet bekleden van een circa 200 m2grote gevel van een beproe-vingshal van de RWTH Aken. De 226 elementen hebben deafmetingen 2,685 m ? 0,325 m (A = 0,87 m2) bij een dikte van25 mm (fig. 5). Toegepast zijn textiel type 1 uit tabel 1 enbetonmengsel 1 uit tabel 2.Textielgewapend beton (2)7201378rekstrookF/2 F/2501503050200 200200700verplaatsingsopnemertextielmomentmy[kNm/m]doorbuiging w [mm]4,03,53,02,52,01,51,00,50,00 20 40 60mRk= 2,13mRd= 1,42mEd= 0,66mEk= 0,44global= 4,8480?18030030stalen ringFdraadeind M1278 97 Opstelling voor een vierpunts-buigproef;(a) schets, (b) opstelling8 Buigend moment-doorbuigingsrelaties9 Schematische weergave van de uittrekproefrenpatroon doet vermoeden. Gebleken is dat de ponskegelnagenoeg horizontaal verloopt tussen diameters van 140 mmen 180 mm. In die zone is dus sprake van het delaminerenvan beton en daarom treedt geen directe krachtinleidingdoor de stalen ring op.Na het bereiken van de gemiddelde scheurkracht van 7,6 kN,valt de kracht terug tot gemiddeld circa 1,3 kN (fig. 11). Afhan-kelijk van het aantal draden in de ponskegel, kan de krachtdaarna weer toenemen. De scheurkracht wordt niet meerbereikt. De rekenwaarde van de uittrekkracht is met DIN EN1990 [21] uit de scheurkracht afgeleid. Gebruikmakend van[24] is op basis van het bezwijken van beton de volgendeparti?le materiaalfactor voor het textiel afgeleid:m= c12= 1,50 1,2 1,4 = 2,52 ~ 3,0. Hierin is c= 1,50 departi?le materiaalfactor van beton onder druk. De parti?lefactoren 1= 1,2 en 2= 1,4 verwerken de spreiding in debetontreksterkte en de spreiding voortkomend uit de montage-werkzaamheden, die conservatief met de waarde 1,4 is inge-schat.In totaal komt het globale veiligheidsniveau daarmee opglobaal,aanwezig= 5,36 kNm / 0,85 kNm = 6,31 (fig. 11),150 mm brede strippen bepaald (fig. 7). Met DIN EN 1990 [21]zijn de karakteristieke waarden afgeleid; in dit geval de karakte-ristieke momentweerstand mRk. Op basis van beschikbareinzichten [22, 23], is voor het textiel een parti?le materiaalfac-tor t= 1,50 afgeleid. De rekenwaarde van de momentweer-stand is dan mRd= mRk/ 1,5.Een vergelijking tussen de karakteristieke belasting in de grens-toestand (Ek) en de experimenteel vastgestelde karakteristiekeweerstand (Rk) wijst uit, dat het globaal aanwezige veiligheids-niveau globaal,aanwezig= 2,13 kNm / 0,44 kNm = 4,84 (fig. 8). Hetvereiste globale veiligheidsniveau wordt verkregen door hetvermenigvuldigen van de parti?le belastingsfactor (E= 1,50;wind) met de parti?le materiaalfactor (bezwijken van het textielis maatgevend) t= 1,50, hetgeen leidt totglobaal,vereist= 1,50 1,50 = 2,25.De toelaatbare oplegreactie is met uittrekproeven vastgesteld(fig. 9). De kracht is door een draadeind M12 met moer enring ?24 mm ingeleid in het proefstuk. Een stalen ring meteen diameter van 180 mm levert de oplegreactie. De krachtwordt vervormingsgestuurd aangebracht tot bezwijken. Inhet bezwijkstadium vormt zich een ponskegel met eengemiddelde hoek van 15? (foto 10). Gecontroleerd wordt ofde ponskegel zich mogelijk afzet op de ring, zoals het scheu-Textielgewapend beton (2) 72013 79koolstof draden roestvast staal ?2 mmdraadeind M12stalen ringverplaatsingvijzelFZ[kN]uittrekkracht wMasch[mm]98765432100 5 10 15FRk= 5,36FRd= 1,79FEd= 1,22FEk= 0,85global= 6,31gevelelement ankersdruk-moerenwindankers104,884475447518181,2552,5110a 10b1112a 12b10 Uittrekproef; (a) bezwijkbeeld, (b) zaagsnede11 Uittrekkracht-verplaatsingsrelaties12 Demoproject: Groot formaat gevelelementen van de nieuwbouwbeproevingshal van de RWTH aken [25]; (a) aanzicht, (b) achterzijdeis gewapend met een centraal in de doorsnede aangebrachttextiel (textiel 4 in tabel 1). Roestvaststalen beugels ?6 mmnemen de dwarskracht op; glasvezelstaven ?8 mm de buigendemomenten [27].DraagvermogenLangsrichting elementHet draagvermogen in langsrichting van het element is vastge-steld door het beproeven van 2,0 m lange en 0,965 m bredeelementen. Deze zijn beproefd met puntlasten aan de plaatran-den (fig. 14), zodat de lijven worden belast op wringing.Vereist is, dat het zichtbare gedeelte van het element scheurvrijis onder de gebruiksbelasting. Tijdens het beproeven, ontstaanscheuren met een wijdte van maximaal 0,2 mm. Deze tredenop in het niet-zichtbare oppervlak van de ribben en zijndaarmee niet kritisch.Bij het verder verhogen van de belasting ontstaat, door hettorderen van het element, een langsscheur over de volledigelengte van de 30 mm dikke spiegel (fig. 15a). Door het bezwij-ken van het textiel, veroorzaakt deze scheur het bezwijken vanhet element. De twee afzonderlijke stukken van het elementwat 40% meer is dan het vereiste globale veiligheidsniveauglobaal,vereist= 3,0 1,50 = 4,50.Toepassingen: groot formaat gevelelementenGeometrie en opbouwKlein formaat gevelelementen vragen een relatief groot aantalbevestigingsmiddelen per oppervlakte-eenheid. Dit betekenteen aanzienlijk aandeel in de totaalkosten. Tevens is het aantalvoegen relatief groot. Door de firma Hering Bau en de RWTHAken is daarom een groot formaat gevelelement (betoShell)ontwikkeld. De elementgrootte is maximaal 2,51 m ? 4,88 m(A = 12,25 m2) bij een dikte van 30 mm (fig. 12). Het elementheeft aan de achterzijde verstijvende ribben, waarin de trans-portankers en uit de betonbouw bekende bevestigingsmiddelenworden aangebracht. Het element is gewapend met een epoxy-ge?mpregneerd AR-glastextiel (textiel 3 in tabel 1) en isvervaardigd van beton 3 uit tabel 2 [25, 26].Met de verkregen kennis is een vergelijkbaar element ontwik-keld voor 770 m2geveloppervlak van de universiteitskliniekvan Ulm. De platen hebben afmetingen van maximaal0,965 m ? 3,32 m bij een dikte van 30 mm (fig. 13). De spiegelTextielgewapend beton (2)7201380aanzicht achterzijde bovenste bevestigingspunthulsdeuvel metopeningoverdwarsschuine ophanging metboutanker M12x55, A4dwarsdoorsnedeankerspooronderste bevestigingspunttextiel 3 (tabel 1)ComBAR 4?81653320120 12072596513530roestvaste stalen beugel ?6/10door de gebruiksbelasting mEk= 0,09 kNm/m. Het element isdus, zoals vereist, vrij van scheurvorming.In de uiterste grenstoestand is het globale veiligheidsniveauglobaal,aanwezig= 0,38 kNm / 0,09 kNm = 4,23 (fig. 17b), watmeer is dan het vereiste globale veiligheidsniveauglobaal,vereist= 1,50 1,50 / 0,60 = 3,75.VervaardigingKlein formaat gevelelementen worden meestal vervaardigdvolgens de laminaatmethode: na het inbrengen van een eerstelaag beton, wordt het textiel in het nog verse beton gedrukt(lamineren). Onmiddellijk daarna wordt een tweede laag betonaangebracht. Afgezien van een eenvoudige uitvoering heeftdeze werkwijze het voordeel dat het textiel niet alleen wordtaangedrukt, maar dat ook wordt voorkomen dat het textielopdrijft zoals bij het trillen van het beton kan optreden. Hetge?mpregneerde textiel is bij voorkeur te leveren in de vormvan matten. Bij gebruik van rollen textiel wil dit na afwikkelenterugbuigen, waardoor plaatsing bij betonstorten lastig is.De groot formaat gevelelementen met verstijvingsribbenworden in een gecombineerde lamineer-gietgang geproduceerd(fig. 16). Hierbij wordt de in het midden van de spiegel gelegenkunnen nog een beperkte belastingstoename opnemen, voordatde betondrukzone in de ribben bezwijkt (fig. 15b).Het draagvermogen wordt ontleend aan de momentweerstanddie in figuur 17a per rib in relatie tot de doorbuiging in hetmidden is weergegeven. Het bezwijken van het textiel wordt alsprimaire oorzaak van het bezwijken van het element gezien.Daarom wordt een parti?le materiaalfactor t= 1,50 aangehou-den. Voor het toegepaste AR-glastextiel wordt een sterktere-ductie over de 50-jarige projectlevensduur van 40% aangehou-den. De rekenwaarde van de momentweerstand is danMRd= (9,65 / 1,50) (1,0 ? 0,40) = 3,86 kNm. Het globale veilig-heidsniveau globaal,aanwezig= 9,65 kNm / 2,29 kNm =4,21 > 3,75 = 1,50 1,50 / 0,60 = globaal,vereistwijst uit dat draagre-serve aanwezig is (fig. 17a). Opgemerkt wordt, dat de reductievan de sterkte hier aan de kant van de weerstand is opgenomen.Dwarsrichting elementHet draagvermogen van de spiegel van de plaat is met proef-stukken met kleine afmetingen bepaald, zie figuur 7.Figuur 16b toont de moment-doorbuigingsrelaties en de karak-teristieke waarde en rekenwaarde van de momentweerstand. Inde bruikbaarheidsgrenstoestand is het gemeten scheurmomentmk,scheur= 0,40 kNm/m, wat aanzienlijk meer is dan het moment1413 15a 15bTextielgewapend beton (2) 72013 81textielSch?ck ComBAR ?8roestvaste stalen beugel ?6mmtextielmomentMy[kNm]momentmy[kNm/m]doorbuiging w [mm]doorbuiging w [mm]141210864201,00,90,80,70,60,50,40,30,20,100020540106015802520MRk= 9,65mRk= 0,38MRd= 3,89mRd= 0,25MEd= 3,44mEd= 0,13MEk= 2,29mEk= 0,09global= 4,21global= 4,2313 Constructiedetails gevelelement van de universiteitskliniek in Ulm14 Beproevingsopstelling voor onderzoek naar het draagvermogen inlangsrichting van het element15 Draagvermogen in langsrichting; (a) scheurvorming in de spiegel,(b) scheurvorming in de rib16 Stortvolgorde; (a) lamineren van de spiegel, (b) gieten van de rib17 Buigend moment-doorbuigingsrelaties; (a) gedrag in langsrichting,(b) gedrag in dwarsrichting van het elementworden op het verse beton gelegd en met dwarsbalken aan dezijbekisting bevestigd. Daarna wordt het beton van de ribbengestort. Zo wordt voorkomen dat holle ruimten in het betononder de bekisting van de ribben ontstaan.Het oppervlak van de elementen wordt drie dagen na hetstorten met een zuur behandeld, zodat de fijne bestanddelenvan het beton aan het oppervlak worden verwijderd en hettoeslagmateriaal in het zicht komt. De behandeling met zuurmaakt dat een gelijkmatig opgeruwd oppervlak van hoogwaar-dig schoon beton ontstaat.De elementen voor de gevel van de beproevingshal te Aken zijnstaand getransporteerd. Op de bouwplaats zijn zij met behulpvan een stalen frame gedraaid. De elementen voor de kliniek teUlm zijn staand getransporteerd en behoefden niet te wordengedraaid.SamenvattingTalrijke voorbeeldprojecten hebben de afgelopen jaren bewezendat textielbeton zich leent voor toepassing in gevelelementen. Indit artikel is ingegaan op projecten met zowel klein als grootformaat elementen. In die projecten is gebruikgemaakt van tweeonderzoeksprojecten waarin textielbeton voor klein en grootformaat elementen is ontwikkeld. Omdat textielbeton nog geenonderdeel is van de voorschriften, wordt het draagvermogenontleend aan proefresultaten.Het onderzoek is mede mogelijk gemaakt door financi?le onder-steuning door de Deutsche Forschungsgemeinschaft (DFG) en hetBundesministerium f?r Wirtschaft und Technologie (BMWi). LiterAtuurDe volledige literatuurlijst staat op www.cementonline.nl.wapening aangebracht. Dat gebeurt op dezelfde wijze als bij hetklein formaat gevelelement (in een laag verse beton drukken;lamineren). Na het aanbrengen van de beugelwapening en deglasvezelstaven, wordt de tweede laag beton van de spiegelgestort. De rechthoekige bekistingselementen van de ribben16a17a17b16b2013/7Literatuur bij artikel Textielgewapend beton (2)1. DIN 1045-1: Tragwerke aus Beton, Stahlbeton und Spannbeton - Teil 1: Bemessung und Konstruktion,2008.2. Hegger, J., Bertram, G., Dreen, T., Horstmann, M., Roggendorf, T., Innovative Konzepte imMassivbau. Beton- und Stahlbetonbau, no. 1, 2009.3. Hegger, J., Goralski, C., Kulas, C., Schlanke Fug?ngerbr?cke aus Textilbeton. Beton- undStahlbetonbau, no. 2, 2011.4. Hegger, J., Kulas, C., Raupach, M., B?ttner, T., Tragverhalten und Dauerhaftigkeit einer schlankenTextilbetonbr?cke. Beton- und Stahlbetonbau, no. 2, 2011.5. Curbach, M., Graf, W., Jesse, D., Sickert, J., Weiland, S., Segmentbr?cke aus textilbewehrtem Beton.Beton- und Stahlbetonbau, no. 6, 2007.6. Curbach, M., Hauptenbuchner, B., Ortlepp., R., Weiland, S., Textilbewehrter Beton zur Verst?rkungeines Hyparschalentragwerks in Schweinfurt. Beton- und Stahlbetonbau, no. 6, 2007.7. Offermann, P., Engler, T., Gries, T., Roye, A., Technische textilien zur Bewehrung von Betonbauteilen.Beton- und Stahlbetonbau, no. 6, 2007.8. Raupach, M., Orlowsky, J., B?ttner, T., Dilthey, U., Schleser, M., Expoxy0impregnated textiles inconcrete - load bearing capacity and durability, RILEM Conference, Aachen, 2006.9. Hegger, J., Kulas, C., Horstmann, M., Tailor-made 3D-reinforcements for TRC structures, Symposiumon Fiber-Reinforced Polymer Reinforcement for Concrete Structures, Sydney, 2009.10. DIN 1045-2: Tragwerke aus Beton, Stahlbeton und Spannbeton - Teil 2: Beton - Festleguing,Herstellung und Konformit?t - Anwendungsregeln zu DIN EN 206-1, 2008.11. Brockmann, T., Brameshuber, W., Hinzen, M., Bemessungsrelevante Kennwerte von Feinbeton f?reinaxiale Druckbeanspruchung. Beton- und Stahlbetonbau, no. 6, 2007.12. Hegger, J., Voss, S., Investigations on the bearing behaviour and application potential of textilereinforced concrete. Engineering Structures, no. 7, 2008.13. Hegger, J., Will, N., Zell, M., Tragverhalten von Textilbeton unter Biege- und Querkraftbeanspruchung,Colloquium CTRS-4, Dresden, 2009.14. Hegger, J., Horstmann, M., Voss, S., Will, N., Textilbewehrter Beton - Tragverhalten, Bemessung undAnwendungen. Beton- und Stahlbetonbau, no. 6, 2007.15. Hegger, J., Will, N., Bruckermann, O., Voss, S., Load-bearing behavior and simulation of textilereinforced concrete. Materials and Structures, no. 8, 2006.16. Konrad, M., Chudoba, R., Tensile behaviour of cementitious composite reinforced with epoxyimpregnated multifilament yarns. Inernational Journal for Multiscale Computational Engineering, no. 2,2006.17. Chudoba, R., Vorechovsky, M., Konrad, M., Stochastic modeling of multi-filament yarns I: Randomproperties within the cross-section and size effect. International Journal of Solids and Structures, no. 3-4, 2006.18. Orlowsky, J., Raupach, M., Durability model for AR-glass fibres in textile reinforced concrete. Materialsand Structures, no. 7, 200819. B?ttner, T., Orlowsky, J., Raupach, M., Erh?hung der Dauerhaftigkeit textiler Betonbewehrungen durchEpoxidharz-Ertr?nkung. Bautechnik, no. 5, 2011.20. Deutsches Institut f?r Bautechnik (DIBT): Allgemeine bauaufsichtliche Zulassung "betoShell", 2008.21. DIN EN 1990: Eurocode: Grundlagen der Tragwerksplanung - Deutsche Fassung EN 1990:2002, 2002.22. Voss, S., Ingenieurmodelle zum Tragverhalten von textilbewehrtem Beton, Dissertatie, TH Aken, 2008.23. Fischer, L., Das neue Sicherheitskonzept im Bauwesen - Ein Leitfaden f?r Bauingenieure, Architektenund Studenten. Bautechnik Spezial, 2001.24. Eligehausen, R., Mall?e, R., Befestigungstechnik im Beton- und Mauerwerkbau, Ernst & Sohn, 2000.25. Hegger, J., Schneider, H.N., Kulas, C., Sch?tzke, C., D?nnwandige, groformatige Fassadenplatten ausTextilbeton, Colloquium CTRS4, Dresden, 2009.26. Hegger, J., Kulas, C., Horstmann, M., Realization of TRC facades with impregnated AR-glass textiles.Key Engineering Materials, no. 466, 2011.27. Deutsches Institut f?r Bautechnik (DIBT): Allgemeine bauaufsichtliche Zulassung "ComBAR", 2010.