utiliteitsbouwHoewel elke indeling in categorie?n, op welk gebied ook,faalt wanneer men er een absolute onderscheiding in wilzien--en wel doordat daarmee de oneindige variabiliteitder dingen en overgangsvormen worden ontkend-- kanmen toch, als een bruikbaar uitgangspunt wel stellen, datbijv. ten tijde van het Romeinse Rijk, de gebouwde werkenin twee hoofdsoorten konden worden gekarakteriseerden wel: (a) 'naakte' bouwstructuren als bruggen, aqua-ducten, verdedigingswerken; (b) bouwstructur?n meteen 'inhoud' van menselijk leven, weer te onderscheidenin : (b,) woongebouwen en (b2) openbare gebouwen.Speciale 'werk'-gebouwen in de zin zoals wij die tegen-woordig kennen komen praktisch niet voor: er werd(klimaat) in het algemeen in de open lucht gewerkt of in dewoongebouwen.In de middeleeuwen kan dezelfde hoofdindeling nog dienstdoen. Daarna ontwikkelen zich echter in snel tempo aller-lei tussenvormen, werktuiggebouwen (molens) en werk-gebouwen (textiel) als eerste voorlopers van wat wij nuonder utiliteitsbouw verstaan.Zuiver technisch gezien zou men kunnen zeggen, dat bijde Romeinen de 'naakte' bouwstructuren de impulsenhebben geleverd voor het technisch kunnen, dat zich inde grote gebouwen (Thermen, basilieken) gemanifesteerdheeft, terwijl anderzijds maatschappelijke impulsen--'the Roman way of life' zouden wij in deze tijd zeggen--de aanleiding waren tot dergelijke enorme gebouwenvoor massaal en openbaar vertier.In de middeleeuwen lagen de verhoudingen beslist anders.De grote openbare gebouwen waren de kathedralen enhet technische en religieuze kunnen en willen speelde zichaf binnen het beperkte kader van de kerkbouw. Eerstdaarna treedt er met het totstandkomen van vele wereld-lijke gebouwen weer een duidelijke differentiatie op.Sinds het eind van de 18e eeuw worden vele van de 'naakte'bouwstructuren, bruggen e.d. weer tot de vingeroefe-ningen van een zich ontwikkelende techniek, waarin dit-maal naast de ervaring, soms er op vooruithollend, laterbehoedzaam hand in hand ermee gaand, de technischewetenschappen een belangrijke rol spelen.Tengevolge van de maatschappelijke ontwikkeling, die toteen scheiding van openbare-, woon- en werkgebouwenvoert, zijn het aanvankelijk vooral deze werkgebouwenwaarin de techniek eerst toepassing vindt en later eigenontwikkelingswegen zoekt. De technische impulsen komennu voor een groot deel uit de zgn. utiliteitsbouw. En daar,waar de maatschappelijke impulsen weer grote ruimtelijkeoverspanningen of andere technische structuren vragen,levert de utiliteitsbouw daarvoor tegenwoordig veelal demogelijkheden. Het komt mij voor dat dit, gezien in hetlicht van deze tijd, een gezond verschijnsel is.Ik zie het namelijk allerminst als een verschijnsel van ver-materialisering, dat de utiliteitsbouw technische mogelijk-heden ter beschikking stelt. Wat niet hetzelfde is als de'toon' aan te geven.52Die 'toon' immers komt, als het goed is, van een anderekant, van de behoeften en van de verlangens die er in eenmaatschappelijk geheel van mensen of bij groepen ofenkelingen binnen dat geheel leven. De wisselwerkingtussen verlangens en mogelijkheden vormt daarbij eenbelangrijke stimulerende factor.?k zou daarbij ??n facet willen belichten dat, naar het mijvoorkomt, zeer belangrijk is voor de stimulerende invloedwelke juist in deze tijd van de utiliteitsbouw kan uitgaan.Door de snelle ontwikkeling van datgene wat zich in enom onze utiliteitsgebouwen afspeelt, zijn het juist deze--althans een belangrijk deel van deze-- die in korte tijdmaatschappelijk afgeschreven zijn. Maar bovendien zijnhet ??k vaak deze gebouwen waar bijzondere eisenvan bouwstructurele ?n van bouw-fysische aard gesteldworden en naar beste weten verwezenlijktmoetenworden.Zo is in de utiliteitsbouw van onze dagen voor de gebou-wen met een l?ngere maatschappelijke levensduur eenhaast onuitputtelijke bron van mogelijkheden gegeven.Van die mogelijkheden maken wij w?l gebruik in eenaantal semi-utiliteitsgebouwen (kantoren, ziekenhuizen)en openbare gebouwen (concertzalen, schouwburgen,musea, congreshallen), zij het dat wij --in Nederland--met de stichting daarvan nauwelijks meer een vergelijkingmet het buitenland kunnen doorstaan, maar in de woning-bouw kunnen wij ook van een nog maar bescheidenvolgen van bepaalde structurele verworvenheden (kwa-liteitsverhoging door fabriekmatige serie- of massa-produktie) nog nauwelijks spreken, evenmin als van eenredelijk volgen van bijv. de hygi?nische, de thermische ende akoestische mogelijkheden welke de utiliteitsbouwons ter beschikking stelt. En het ziet er naar uit dat, wateen wisselwerking tussen verlangens en mogelijkhedenzou kunnen zijn, op dit gebied meer en meer tot eendiscrepantie gaat worden.Daarbij doet zich dan tevens nog het merkwaardige ver-schijnsel voor dat in het bouwgebied van de werkge-bouwen en de werktuiggebouwen, dat wij 'utiliteitsbouw'noemen, m??r en meer een accentverschuiving naar deverzorging van de werkende mens aan de dag treedt.Misschien is juist daarom in deze tijd de utiliteitsbouw alsbron van impulsen nog belangrijker dan alleen al uithoofde van een technisch 'toon'-aangevend-zijn zondermeer. En misschien kan langs deze weg --op den duur--de discrepantie tussen wenselijk en mogelijk in de ge-bouwen, waarin niet gewerkt maar gewoond wordt, weerworden opgeheven.Overigens, de mannen van wetenschap, techniek en er-varing geven alleen maar de mogelijkheden. In hoeverrede samenleving als geheel, of groepen in die samenleving,of enkelingen, die mogelijkheden stimuleren en wat zij ermee kunnen en willen doen is een zaak van beleid, waarde vakmensen weliswaar niet helemaal buiten staan, maarwaarin zij toch beslist niet 'toon'-aangevend zijn.Prof. ir. H. T. Zwiers, arch. B.N.A.Lambert-St. Louis Municipal Air Terminal,St. Louis, U.S.A.arch.: Hellmuth, Yamasaki & Leinweber53?4 gebouw van de Badische Anilin- und Sodafabrik A.G.,Ludwigshafen a. Rhein, Duitslandkantoorgebouw ARAMCO te 's-Gravenhagearch.: J. W. Janzen fuitv.: . V. Wernink's Beton Mij. en Bredero's Bouwbedrijf N.V.Hilton-hotel te Istanboe?, Turkijearch.: Sk'tdrriore, Owings, Merril (U.S.A.) enSedad H. Eldem (Turkije),hetvliegende tapijt',Hoofdingang Hilton-hotel te lstanboel, Turkijrarch.:Skidmore, Merril (U.S.A.) enSedad H. Elden (Turkije)pompstation Leiduin bij Vogelenzangarch.: j. P. Kloosuitv.: Bredero's Bouwbedrijf N.V.waterreservoir van voorgespannen betonFedala, Spanjeonte. En constr.: E. Torroja, A. P?ez en F. del PozoAcapulco Airport bij Mexico City, Mexicoarch..: M. Pani en E. del Moraltentoonstellingsgebouw C.N.I.T. te Parijsarch.: Camelot, De Mailty en Zehrfussuitv.: Balency et Schuhl, Boussiron, Coignetgeprefabriceerde dakconstructie hangar Gatwick Airport, Engelandarch.: C. Pascall en P. Watsonconstr.: London Ferro-Concrete Co. Ltd. en A. ]. HarrisParkhaus der Kaufhof A.G., Keulen, Duitslandfabrieksgebouw te Denton, Manchester, Engelandarch,: Taylor en Youngconstr.: D. D. Matthewsindustriehal Siemens-Bauunion, N?nchen,Duitslandcementsilo's voor opslag en verzending,St.Lawrence Cement Co., Clarkson/Ontario,Canada63