Viering van het landschap1201372De Burgemeester Letschertbrug vormt de kruising tussen deNoordwesttangent van de randweg en het Wilhelminakanaal.De brug ligt aan de buitenzijde van Tilburg in een voornamelijk agrarisch gebied. Het vormt een belangrijk zichtpunt naarde buitenwereld, de plek waar men straks de stad in of uitgaat.Uitgangspunt bij het ontwerp was dat de brug geen scherpegrens van de stad moest worden, maar juist een toegang moestbieden met een gastvrij gebaar.Aan de westzijde van de Tangent, ten noorden van het Wilhelminakanaal, loopt een belangrijke ecologische zone. Deze zoneeindigt tegen het kanaal. De be?indiging is zichtbaar gemaakten met een ecobrug verbonden met de ecologische zone aan deViering van hetlandschapOver het Wilhelminakanaal ligt sinds medio 2012 deBurgemeester Letschertbrug. Deze brug maakt deeluit van de noordwestelijke randweg rond Tilburg. Hijbestaat uit een compositie van drie losse brug-elementen: een verkeersbrug bestaande uit tweeidentieke brugdelen en een ecobrug. Blikvanger is debijzonder vormgegeven pyloon van deze ecobrug.Burgemeester Letschertbrug vormt gastvrij gebaar voor TilburgViering van het landschap 12013 731 De brug is verlengd met 50% ten opzichtevan de functionele eis om extra ruimteonder de brug te cre?ren, zodat het land-schap doorloopt zonder scherpe grensandere zijde van het kanaal. Deze ecobrug is geen onopvallendonderdeel van de veel zwaardere verkeersbrug, maar kent juisteen prominente positie. De opvallende betonnen pyloon is daargrotendeels debet aan. Deze pyloon is zichtbaar vanaf groteafstand met een eigen, driedimensionale vorm die zich onttrektaan de dominante lineaire structuren van de Tangent en hetWilhelminakanaal. De pyloon geeft verschillende indrukken:de verbeelding van twee vleugels, een constructief gebaar, eenvlinder, stemvork, of een paar konijnenoren...De opgave voor het project bestond uit twee delen: de Burgemeester Letschertbrug en het bijbehorende wegvak van 4 kmmet kunstwerken. Ten behoeve van dit project heeft degemeente Tilburg een DBMtender uitgeschreven (design,build & maintenance). De vraagspecificatie stelde eisen aan devormgeving van kunstwerken, landschappelijke inpassing, technische en constructieve uitvoering, verkeers en vaartechniek,levensduur en onderhoud. Dit alles bezien vanuit het oogpuntvan verschillende stakeholders, zoals de gemeente, provincie,Rijkswaterstaat, omwonenden, gebruikers en de natuur.OntwerpHet perspectief voor het ontwerp is opgebouwd vanuit diverseparameters: de positie in het stedelijk netwerk en de Noordwesttangent, de markering van een kruising en de betekenisvoor Tilburg vanuit het perspectief van `duurzame stad'. Deaandacht werd gevestigd op de waarden van de natuur. Debeeldende en ruimtelijke kwaliteiten stonden voorop ten gunstevan de omgeving. Ook was er aandacht voor de belevingswijzevan diegenen die met de brug te maken hebben: automobilisten, schippers, fietsers en wandelaars. Maar ook de floraen fauna, het aangrenzend industrieterrein en de bewoners van1ir. roland Hoekstra,Carli Driessen arch. avBir. Jeroen trimbosQueeste architectenTilburg en omstreken speelden een rol. Zo is er door deontwerpers gezorgd voor extra ruimte onder de brug, zodat hetlandschap voelbaar doorloopt zonder scherpe grens. Hiervooris de lengte van de brug ten opzichte van de functionele eisvergroot, van 80 naar 120 m1(50%!).De brug is op een elegante en hedendaagse wijze vormgegeven.Gekozen is voor slechts twee producten: een massief, stevig,natuurlijk materiaal voor het `dragend karakter' van de pyloonen de kolommen en een glad, abstract, modern materiaal voorhet `zwevend karakter' van de brugdelen. De landhoofden zijndaarbij ontworpen als integraal onderdeel van het dijklichaamals landschappelijke structuur. De kleurstelling van de brug isgekozen in relatie tot de omgeving. De grondtoon is witgrijsvan aard met in de afwerking een groene toeslag, zonder een opde voorgrond staand kleuraccent: ton sur ton. Dergelijke tintenzorgen voor rust en harmonie. Bovendien combineren ze mooimet de wat donkere nuances in het maaiveld. Door de eenduidige kleur valt de compositie van de brug niet uiteen in dedelen waaruit zij is opgebouwd en kan de brug zich meten metde schaal van het landschap.De lichte toon, de zachte groene toeslag in het materiaal en demate van reflecterend vermogen van de afwerking zijn ook vanbelang voor de belevingswaarde onder de brug. Door de reflectie van de omgeving op het gladde materiaal wordt de ruimtelijke kwaliteit verhoogd, net als de onderlinge verbondenheidtussen brug en landschap.Bij de vormgeving stonden thema's uit de natuur centraal en lagde nadruk op het vloeiende en het elegante. Er is gestreefd naareen slank profiel. Zo verhoudt de dikte van de verkeersbrugzich nu mooi tot de grote overspanning en is de ecobrugViering van het landschap120137434 00058 00034 000ws = 5280+bestaand maaiveldNAPE D B A2500R=6500mhartbrugaskanaalPVR erftoegangsweg PVR doorvaart12 680+6750 43 000 82507400PVR fietspadPVR voetpadZIP-liggers SKK-liggers ZIP-liggers15 400+3680 3680368036805500beloopbaaarrooster11 00012 204 917 12 2047200720011 00024 4001:501:502 De verkeersbrug is opgebouwd uit twee identieke brugdelen bestaandeuit een tweebaans rijweg op prefab betonnen liggers3 Voor de verkeersbrug is een (4-1)P-systeem toegepast:SKK-kokerliggers met inwendige pijlerbalken en randliggers van dezijoverspanningen eveneens uitgevoerd als kokerbalk4 Het onder de brug doorgaan is zo aangenaam mogelijk gemaakt doorhet cre?ren van ruimte en vrije zichtlijnen5 De 35 m hoge pyloon is gemaakt van in het werk gestort betonkokerliggers. Elementair in dit concept zijn de inwendige pijlerbalken in het uit prefab liggers opgebouwde brugdek. Hierdoorrust het brugdek rechtstreeks op de kolommen en ontbreekteen dikke onderslagbalk. In dwarsrichting ligt er van elke driebalken steeds ??n op een kolom (fig. 3).De Burgemeester Letschertbrug is de eerste brug in Nederlanddie op deze wijze is uitgevoerd. In verband met de vorm van dedoorsnede en het werken met een verborgen pijlerbalk zijn derandliggers van de zijoverspanningen eveneens uitgevoerd alskokerbalk.Van het 4Pprincipe is voor deze brug het (41)Psysteemafgeleid, waardoor de kostbare langsvoorspanning achterwegekon blijven.Omdat de aanbrug korter is dan de hoofdoverspanning was hetmogelijk hier, mede door de keuze voor het (41)Psysteemvoor de hoofdoverspanning, gebruik te maken van economischvoordelige railbalken (ZIPliggers).BouwvolgordeDe kolommen en de landhoofden zijn als eerste gebouwd.Daarna is er een hulpconstructie geplaatst waarop de prefabelegant gevormd en minimaal gedimensioneerd (transparant).Slechts vier tuien houden hier de brug omhoog, omdat het eenrelatief beperkte massa is die niet dynamische is belast. Deautomobilist geniet zodoende op de brug van een vrij uitzicht.In het ontwerp is rekening gehouden met de sociale veiligheidvan de gebruikers van de fiets en wandelroute die onder debrug doorloopt. Het onder de brug doorgaan is zo aangenaammogelijk gemaakt door het cre?ren van ruimte en vrije zichtlijnen. Het object zelf is volledig ingepakt, waardoor wordtingespeeld op de behoefte aan menselijke maat. In de doorsnede van de brug en compositie is gezocht naar zoveelmogelijk ruimte en lichtval tussen de brugdelen (fig. 2 en 3).Reflectie draagt ook bij aan de lichtintensiteit.Opbouw verkeersbrugZoals gezegd, bestaat het kunstwerk uit een verkeersbrug die isopgebouwd uit twee identieke brugdelen en een ecobrug. Deverkeersbrug bestaat uit een tweebaans rijweg op prefab betonnen liggers met kunststof omkleding. De totale overspanningvan landhoofd naar landhoofd bedraagt 126 m. De overspanning van de aanbruggen is 34 m, de overspanning tussen depijlers 58 m.KolommenDe twee verkeersbruggen liggen aan weerszijden van het kanaalop een rij van zes (ieder drie) bijzonder gevormde betonnenkolommen. De doorsnede van de kolom beschrijft een ellipsvorm. Deze ellips staat op het maaiveld in de lengterichtingparallel met het kanaal. Dit bevordert het zicht voor de voorbijganger en de schipper. Ter hoogte van het brugdek staat dezeellips juist haaks op het kanaal. Hierdoor ontstaat een idealevorm voor de oplegging van de constructie. Het resultaat is eenkolom met een dynamische en natuurlijke vorm.BrugdekDe kern van de verkeersbrug is een innovatieve betonconstructie, waarbij is gestreefd naar een slanke, maar ook economischeconstructie. Om die slankheid te kunnen realiseren, is gekozenvoor het 4Psysteem van Spanbeton, bestaande uit SKK23Viering van het landschap 12013 75betonnen liggers tijdelijk konden liggen. De ruimte tussen dekokerbalken in de hoofdoverspanning werd vervolgens opgevuld met beton. In de dwarsrichting van dit dek zijn kabelsgespannen die ervoor zorgen dat het dek als ??n geheel gaatwerken. Ter plaatse van de aanbrug zijn de inwendige dwarsdragers, de pijlerbalk en het dek gestort. Na verharding werktook dit dek als ??n geheel. Vervolgens kon de hulpconstructieworden verwijderd en kon het gehele dek met verborgen pijlerbalken op de kolommen rusten.Opbouw ecobrugDe kern van de ecobrug is een staalconstructie. Die oplossing isgekozen vanwege de dubbele kromming en de grote vrije overspanning. De staalconstructie bestaat uit een stalen bak opstalen profielen. De brug is omkleed met kunststof (dezelfdebekleding als de verkeersbrug). Zowel in horizontale als verticale richting buigt de ecobrug af, waardoor deze een dubbelekromming heeft.PyloonHet geheel wordt ondersteund door twee landhoofden, ??n kolomen vier tuien (fig. 6 en 7). Die tuien zijn bevestigd aan een betonnen pyloon zonder achtertui. Deze pyloon kent een bijzonderevormgeving: gedraaid en gericht op het midden van de kruising.Hij is gemaakt van in het werk gestort beton en gestort in negenunieke maatwerkbekistingen van elk circa 3 m hoog.De totale hoogte van de pyloon komt op 35 m boven werkpeil.Er is in totaal 280 m3beton gestort met 50 ton wapening.De belasting van de pyloon wordt opgenomen door een ondergrondse fundering op palen.45Viering van het landschap12013766 De ecobrug heeft een staalconstructie en wordt ondersteunddoor twee landhoofden, ??n kolom en vier tuien, bevestigdaan een betonnen pyloon zonder achtertui7 De ellipsvormige doorsnede van de betonnen kolommenonder de verkeersbrug draaien van onder naar boven eenkwartslag en bieden zo optimaal zicht voor voorbijganger enschipper en een ideale vorm voor de oplegging van deconstructie8 Een kleurstelling van witgrijs met in de afwerking een groenetoeslag draagt bij aan de inpassing van de brug in hetlandschap9 Voor de pyloon is in totaal 280 m3beton gestort met 50 tonwapeningvrije doorvaartruimte van het kanaal uiteraard moest wordengerespecteerd. Het uit prefabbetonelementen bestaande dek isvervolgens op de stalen liggers aangebracht, waarbij de tuiengeleidelijk meer op spanning zijn gebracht. Daarna zijn devoegen tussen de prefab elementen en de sparingen rond dedeuvels gevuld met beton. Na het afwerken met beplating,balustrade en de leeflaag is de brug met behulp van de tuien inzijn definitieve vorm gebracht.BIMDe ontwikkeling en de bouw van de Burgemeester Letschertbrug was ondenkbaar zonder de toepassing van BIM. Al vroegin het ontwerpproces is de inzet van integrale 3Dmodellengebruikt voor een accurate beoordeling van de ruimtelijkkwaliteit van de brug en al zijn afzonderlijke onderdelen. Ditgeldt zowel voor het bouwteam van architect, constructeur enaannemer, als voor de gemeente als opdrachtgever bij de beoordeling van de zes ingediende plannen tijdens de tenderfase. Deoverdracht van alle vormfacetten tussen de verschillendepartijen was cruciaal. Na de winst van de tender heeft hetontwerpproces een verdere verdiepingsslag gekregen door,gebruikmakend van BIM, de complexe vormentaal enconstructieve beoordeling doelmatig en effici?nt uit te voeren.Vooral het ontwerp van het dubbelgekromde dek van deecobrug in combinatie met de gefaseerde bouwmethodiek waszeer complex van aard. Minder complex, maar net zo goedessentieel voor de bouw van deze brug, was het gebruik vanBIM door de verschillende onderaannemers van de bekistingen, steigers en hulpconstructies. De negen bekistingen voor depyloon moesten bijvoorbeeld perfect in lijn op elkaar aansluiten. Door gebruik van BIM komt de vorm van de bekistingletterlijk vanaf de `tekentafel'. Alle partijen hebben daarbijBouwvolgordeAls eerste zijn de pyloon, de kolom en de landhoofdengebouwd. Ook werd ??n hulpsteunpunt aangebracht aan denoordwestzijde van het kanaal. De staalconstructie is vervolgens in delen op deze steunpunten geplaatst en door montagelassen continu gemaakt. Vervolgens zijn de tuien in nietgespannen toestand aangebracht. Door de kromming was hetnoodzakelijk de brug tijdelijk af te tuien, waarbij het profiel van43 000 (PVR)753975947400(PVR)9705NAP19 822 22 451 40 04982 322bestaand maaiveldD B Aws = 5280+E'10 257+5000+31 500+39 950+PVR erftoegangsweg3750R=6494312E Ctijdelijke ondersteuningsconstructie22 437+zwaartepunt pyloon118 795montagevoeg montagevoeg13 590+ 13 340+13 657+12 841+9862+9400+kwelduiker ?600geperforeerde4300+nieuwe damwand nieuwe damwandbestaande ankers verwijderenbestaande ankersverwijderenluikluik luik4000+11 790+hwa + afvoernaar sloot(7000 x 4600)PVR voetpad (2000 x 2500)PVR fietspad (4000 x 4600)1:31:2taludbekledinggrasbetonstenenhartlijn kokerliggertussenschottendrainage + grondlaag, 310 mmonderkantkunststof schaal5600+var.kwelduiker ?600geperforeerde4270+26 4302473250018 31629 362 29 003977734 0004135250672713500500060038003600 5000250025007390230014132678300019331933360050002678230014131200EVZ = 509720073905530 (hor.)625075057504000+1200 x 23001800 180015002400 600600glijoplegging metdwarsfixatiekunststof schaal13 590+6004000+1500600gws = 5280+ (MHW)vibropalen ?556/615ppn NAP -11,0 mca. 6200+as brugpijleraanzicht A-Abovenaanzicht pijler12 890+13 590+kunststof schaalpijleraanzicht B-Bnieuwe damwandbestaande ankers verwijderenluik in schaalluik in schaal1000 x 800vijzelpunt1000 x 800fietspad6700+type en afm. n.t.b.glijoplegging metdwarsfixatietype en afm. n.t.b.gws = 5280+ (MHW)BB BBA A67Viering van het landschap 12013 77gebruikgemaakt van ??n en hetzelfde digitale 3Dmodel.Concluderend kan men stellen dat het gebruik van BIM vanafde eerst digitale schets tot aan de oplevering als een rode draaddoor de ontwikkeling van deze brug heeft gelopen.DuurzaamheidHet ontwerp geeft op verschillende niveaus invulling aan hetbegrip duurzaamheid. Naast het realiseren van een civiel kunstwerk met een constructieve levensduur van 100 jaar met zeerbeperkt onderhoud, is het meest duurzame aspect de landschappelijke inpassing van deze brug. Het resultaat is een hogeruimtelijke kwaliteit, waarbij niet per se de brug op devoorgrond staat, maar juist de beleving van het omliggendelandschap.Het duurzame karakter is versterkt door het feit dat de brugeen kruispunt vormt van twee belangrijke (ecologische) structuren. Tel daarbij de inpassing in het landschap op. Het doorgaans `harde technische en constructieve beeld' van een brugis getransformeerd door deze grotendeels te bekleden met eenhuid en het gebruik van een complementaire in plaats vancontrastrijke kleur die aansluit bij het groene, natuurlijk beeldvan de omgeving.De brug heeft in zijn korte bestaan al een plekje veroverd in hetcollectief geheugen van de bevolking. Zoals elke brug met eenbijzondere uitstraling heeft ook deze brug al een bijnaamgekregen: `De konijnenoren'. Een naam die naar onze meningeer doet aan de functie en de betekenis van de brug waarmeehet landschap wordt gevierd. ProJECtgEgEVEnSproject Burgemeester LetschertbrugTilburgopdrachtgever gemeente Tilburgarchitect Queeste architectenconstructeur verkeersbrug Van Hattumen Blankevoort BVconstructeur ecobrug metpyloon Arupaannemer kunstwerken Van Hattum enBlankevoort BVaannemer grondwerk Gebr. Van KesselBVprefab betonnen liggers Spanbeton BVbekisting pyloon PERIbouwsom 6,8 miljoen excl. btw voorde brug, 31 miljoen excl. btw voor hettotale werk van 4 km wegvakoplevering mei 201289