Om te beginnen: de voorstanders van ‘meten is weten’ hebben een paar sterke troeven in handen. Ik noem er een paar.

Meten kan gedrag positief beïnvloeden. Vrienden laten zich virtueel kietelen door Kudos die zij krijgen op Strava, als beloning voor zwetend afgelegde kilometers.  Via de Ommetje-app werd ik tijdens corona gestimuleerd om per keer meer dan 10 minuten te wandelen, zodat ik in aanmerking kwam voor virtuele bokalen. Blijkbaar ben ik, en velen zijn dat met mij, gevoelig voor een virtuele beloning.

Meten kan de kwaliteit verhogen. Toen ik jaren geleden in Malawi bij een bouwproject meehielp, leerde de opzichter mij: “Measure twice, cut once!” Het opvolgen hiervan scheelde een hoop te kort afgezaagde balken…

Meten kan zekerheid geven. Het levert input voor berekeningen waarmee je een uitspraak kunt doen over het gedrag van een constructie. Zo zijn in stadion De Kuip jarenlang bij concerten de verplaatsingen en versnellingen van de tweede ring gemeten. Als de constructie meer dan 4 mm bewoog, werd het geluid zachter gedraaid. En blijkbaar niet voor niets: want De Kuip staat er nog steeds...

De medestanders van Einstein kunnen hier het nodige tegen inbrengen.

Metingen zijn tijds- en plaatsafhankelijk en daarmee soms onvolledig. Dit zien we bij de stikstofdiscussie, maar ook bij de aardbevingen in Groningen. Je kunt niet op elke plaats een meter zetten. Daarnaast levert continu meten een enorme hoeveelheid data op en wordt er daarom vaak met tijdsintervallen gemeten. Met behulp van modellen worden vervolgens inschattingen gemaakt voor ontbrekende waarden, op plaatsen waar geen meter stond en op tijdstippen dat er niet gemeten werd. En ja, dat is voer voor discussie, hoe zorgvuldig de modellen ook zijn opgesteld en hoe precies de metingen ook zijn uitgevoerd.

Metingen kunnen verkeerd worden geïnterpreteerd. Een constructeur krijgt bijvoorbeeld de resultaten van de beproeving van een aantal betonkubussen. Hij interpreteert de uitkomsten als rekenwaarde voor de druksterkte. Nu blijkt het om gemiddelde waarden zonder materiaalfactoren te gaan. Het beoogde niveau van veiligheid is opeens ver weg…

Metingen of berekeningen laten niet altijd zien wat je zou willen weten. Momenteel ligt een enorme focus op het meetbaar maken van duurzaamheid. Het is blijkbaar ingewikkeld om het eens te worden over de manier van berekenen. Ruzies worden uitgevochten tussen hevig verontwaardigde betonmannen (m/v) en houtgelovigen over het wel of niet opnemen van CO₂-opslag in hout bij MPG-berekeningen. De getallen die eruit komen zijn mooi, maar wat betekent een MPG-waarde van 0,8 eigenlijk? Kloppen de berekende waarden wel? Wie weet nu al wat er aan het einde van de levensduur met een bouwwerk gaat gebeuren? Niemand. Maar het wordt geregeld wel in duurzaamheidsberekeningen meegenomen. 

Niet alles wat gemeten wordt, is van waarde. In de bouw hebben we de neiging om honderden pagina’s computeruitvoer over de schutting te gooien. Soms is dat nodig, maar geregeld is het ook een vorm van luiheid om maar gewoon alle berekende krachten van elke denkbare belastingcombinatie te tonen. 

Een overdreven focus op meten en getallen kan ook irritant zijn. Het klopt niet als je op je horloge moet kijken om te weten hoe gezond je je voelt. Menigeen zet zijn stappenteller uit om zichzelf te beschermen tegen een voortdurend gevoel tekort te schieten. Wanneer het kerstdiner kapot geanalyseerd wordt met de Eetmeter van het Voedingscentrum, smaakt het eten minder en wordt het minder gezellig. In dit soort gevallen is meten waardeloos.

De Einsteinaanhangers wisten het al: de meest waardevolle zaken in het leven zijn niet meetbaar. In coronatijd was bezoek aan verpleeghuizen niet toegestaan. Geadviseerd werd elkaar niet te omarmen of te knuffelen. Maar dit deed te kort aan andere waarden die misschien nog wel belangrijker zijn, zoals menselijk contact en het tonen van genegenheid. Mijn vrouw nam zich voor om haar moeder in coronatijd elke week een knuffel te brengen, ondanks alle adviezen. Ze had gelijk.

Aan het eind van het jaar is het goed om extra tijd aan reflectie te besteden. Ga eens na of de minder meetbare waarden in de verdrukking komen door eenzijdige focus op harde getallen. Alles van waarde is weerloos, zei Lucebert. Welke concessies gaan we doen aan de schoonheid van gebouwen en bijbehorende detaillering wanneer het economisch klimaat guur wordt? In hoeverre koesteren we bestaand erfgoed? Grijpen we zo snel mogelijk naar de sloophamer als er uit onze Excelsheet komt dat dit voordeliger is?

Ten slotte: realiseer dat wat echt telt, niet kan worden geteld. Geniet van de tijd met je geliefden. Drink een goed glas wijn of een lekker biertje met vrienden. Daar word je veel gelukkiger van dan continu je meetwaarden monitoren via apps en smartwatch.