woningbouwTussen de traditionele woningbouw en de modernematerialen beton en gewapend beton bestaat onmisken-baar een zekere tegenstelling. Zowel de --bij toepassingop enige schaal noodzakelijke-- mechanisering van hetmengproces als de vereiste exacte berekening van dewapening passen slecht bij de ambachtelijke instelling enwerkmethode van de gemiddelde woningbouwer. Inovereenstemming daarmede werd bij de voorooriogsewoningproduktie beton slechts zelden toegepast. Zelfsindien het materiaal technische voordelen bood, gaf debouwer om organisatorische redenen de voorkeur aan eenandereoplossing.Na I94S is deze toestand duidelijk veranderd. Enerzijdsziet men economische en technische veranderingen in detraditionele bouw; daarnaast staat de ontwikkeling van desysteembouw en tenslotte is er de grotere hoogte, totwelke woningen worden opgetrokken.Was voor 1940 de houten vloer zowel in eengezinshuizenals in etagebouw regel, na 1945 is voor de etagewoningende stenen vloer overheersend geworden. De houtschaarste 'in de eerste jaren na de oorlog dwong tot verandering enhielp de intuTtieve weerstand tegen de nieuwe constructiesoverwinnen. Toen de schaarste verdween, had men deduidelijke voordelen van de stenen vloer voor de brand-beveiliging en de geluidsisolatie leren waarderen, terwijllater de eisen voor de bescherming van de burgerbevolkingde balans definitief in deze richting deden doorslaan.Wei bleef de woningbouw een eigen karakter behouden,want de in het werk gestorte vloer van gewapend beton,die in de utiliteitsbouw overheersend is, wordt voorwoningen slechts beperkt toegepast, Het streven naargewichtsvermindering, naar beperking van bekistings-kosten en naar een vlakke onderzijde leldde tot toepassingvan holten in de vloer en van materialen en elementen vaneen lichtere bouwstof dan het normale grindbeton. In talvan vormenzijndeze vloertypen ontwikkeld (ziefoto'sl-3).De drijfveren, die leidden tot het toepassen van betonook voor muren van woningen liggen vooral op het orga-nisatorische en arbeidseconomische terrein. De gemet-selde muur met zijn afwerking is een zo typisch ambachte-lijke constructie, dat elke poging tot woningbouw volgensmeer industriele beginselen leidt tot het zoeken vanandere wegen. Bovendien vormen metselaars en stuca-doors belangrijke knelpunten bij het opvoeren van dewoningproduktie. Beton en gewapend beton bieden zichaan als oplossingen.Muurblokken van licht beton brengen een rationalisatievan het metselproces mee. Verder gaat de montagebouw,waarbij Veelal bouwelementen van gewapend beton wor-den toegepast. Ook op het werk gestort beton leent zichgoed voor industriele werkmethoden, die uitgaan van demechanisatie van de betonproduktie en het betontrans-port, terwijl de beginselen der montagebouw toepassingvinden bij de bekisting. Door perfectionering van demallen bij montagebouw en van de bekisting bij op hetwerk gestort beton ontstaat de mogelijkheid, de afwerkingvan de muur door de stucadoor te laten vervallen of sterkte beperken, hetgeen een belangrijke rationalisatie vanhet arbeidsproces betekent (zie foto's 4-7)Deze industrialisatie van de woningbouw, die in Nederlandwordt aangeduid als systeembouw, brengt economischniet de duidelijke verbetering t.o.v. de ambachtelijkeproduktiewijze, die in andere bedrijfstakken en ook inandere onderdelen van het bouwwezen valt te consta-teren. Dit hangt samen met de bijzondere eigenschappenvan het produkt 'woning', en van de organisatie van de/woning'markt'. Op deze plaats kan hierop niet dieperworden ingegaan. Het feit echter, dat de systeembouwvolwaardige woningen produceert met ongeveer gelijkekosten als de traditionele bouw, gepaard aan de boven-genoemde sociale voordelen ervan, wettigen het vertrou-wen, dat in de woningbouw een sector zal blijven bestaan,waarin meer beton en gewapend beton worden toegepastdan in de traditionele woningen.Traditioneel is hier te lande het bouwen tot vier woon-lagen. Zodra de bouwhoogte hier duidelijk boven uitgaat,kan de ervaring met de ambachtelijke constructies geenrichtsnoer meer zijn en wordt een nauwkeurige bereke-ning ook van de muren nodig, waarbij de invloed van dewind met het toenemen van de hoogte steeds groterwordt. De mogelijkheid om de grotere krachten in dehoge woongebouwen op te nemen en de mogelijkheidom een betrouwbare sterkteberekening te maken wordtgevonden in de materialen beton en gewapend beton.Geen wonder, dat hun toepassing in hoge woongebouwenrelatief belangrijker is dan in de normale etagebouw(zie foto's 8-14).De constructiemethode van hoge woongebouwen wijktveelal af van die van andere gebouwen met vele ver-diepingen, waar skeletbouw overweegt. Het feit, dat ineen woongebouw toch vele wanden aanwezig zijn alsscheidingen, die een brandwerende en geluidisolerendefunctie hebben en voor welke dus een zware constructiehet meest in aanmerking komt, leidt ertoe, deze murenook als dragende constructiedelen te benutten. De groteredoorsnede ervan --vergeleken met de kolommen van eenskelet-- is oorzaak, dat wapening hier niet steeds nood-zakelijk is, doch dat ook ongewapend beton in aanmerkingkomt.De economische toepassing van beton en gewapend betonin woningen wordt belemmerd, doordat in Nederlandniet wordt beschikt over goede richtlijnen voor de be-rekening van ongewapend beton en voor licht belasteconstructies in gewapend beton. De 'Voorschriften voorgewapend-betonvloeren in woningen' zijn een goedeeerste poging, doch behoeven dringend herziening in hetlicht van de sinds de opstelling opgedane ervaring. On-gewapend beton wordt slechts in N 1055 terloops ge-noemd. Wil het als volwaardig constructief materiaal,op de daarvoor geschikte plaatsen kunnen worden toe-gepast dan zullen de constructeurs over uitvoeriger,algemeen aanvaarde richtlijnen voor de statische bereke-ning ervan moeten beschikken. Voorziening in deze te-korten zal de verantwoorde en economische toepassingvan beton en gewapend beton in woningen in sterke matebevorderen. Prof. dr. ir. J. P. Mazure42vootbeeld van zgn. Hbbenvfoer (systeemGusveller)voorbeeld van zgn. elementenvloer (S-B vloer-platen Schokbeton)voorbeeld van balkenvloer met vullichamen(systeem MUWI, voorgespannen betonbaiken,licht-betonblokken)toepassing systeembouw (systeem B.B.B.)voltooide systeembouwwoningen, Hengelo (O.)(systeem Nemavo-Airey)arch.: Prof. ir. j. F. Berghoeftoepassing montagebouw met grote elementente 's-Gravenhage (systeem Rottinghuis)op de voorgrond werkvloer voor fundering;links: montage; rechts: afbouw arch.: architectenbureau Kleinhoog woongebouw te Kopenhagen (Bellah?j)arch.: M. Irmingen T. Nielsenvoltooide korrelbetonwoningen te Dordrecht(systeem Korrelbeton)deze woriingen zijn zonder baksteenbekledinguitgevoerdarch.: Dienst van OpenbareWerken en Volkshuisvesting, Dordrecht'Hotel Europa' te Ravensburgarch.: H. Riempp en Dipl.-lng. R. Freydetail van een 16 verdiepingen bezittend woon-gebouw te Miinchen48woongebouw 'Viale Pinturicchio' te Rome49wooncomplex 'Pedreguiho' te Rio de Janeiroarch.: A. E. Reidy woongebouw in het Hansa-Viertel te Beriijnarch.: Jaenecke en Samuelson'Unite d' Habitation' te Marseillearch,: Le Corbusier