Koken is kunst, bakken is wetenschap. Dat las ik laatst op een website. Bij het koken geniet de kok een bepaalde vrijheid om uit de losse pols op het laatste moment nog ingrediënten toe te voegen. Het resultaat hoeft hieronder niet te lijden. Beton lijkt dan toch meer op bakken. Het begint al bij de grote keukenmachines die in het lab staan en de (beton)mixer op de bouwplaats. Daarnaast gebruik je voor beide een recept waarin niet alleen de samenstelling is omschreven, maar ook het procedé om tot een kwalitatief goed eindresultaat te komen. En dat dien je nauwgezet te volgen. Zo ver niks nieuws.
Om tot beton met een lagere CO2-voetafdruk te komen, is de mensheid volop aan het experimenteren met nieuwe ingrediënten. Medeoverheden vertellen mij dat zij fietsbruggen uit geopolymeerbeton hebben gebouwd. Ook hoor en lees ik veel over olifantsgras om beton circulair en CO2-arm te maken. In Manchester wordt onderzoek gedaan naar de toepassing van wortelvezels in cement om de CO2 te verlagen, en en passant hebben de onderzoekers uitgevonden dat wortelvezelbeton energie kan produceren. Ik betrap mezelf erop hoe ik Willie Wortel in het betonlab voor me zie. Onze Britse buren denken ook erover na hoe de mens op Mars zou kunnen bouwen. Op internet lees ik dat aardappelzetmeel gemengd met buitenaards stof hiervoor geschikt zou kunnen zijn. Ik heb al deze claims niet nagetrokken. Is het toeval dat de ingrediënten voor beton steeds meer op die van een echte cake lijken?
Ook bij Rijkswaterstaat kloppen verschillende partijen aan met oplossingen voor CO2-arm beton. Ik hoor van verschillende projecten dat aannemers geopolymeerbeton aanbieden. Mengselsamenstellingen verschillen per toepassing en zijn hier ook nog niet uitvoerig voor beproefd. Wij hebben daarom verschillende proeftuinen en breiden die verder uit. Het is dan ook fijn om te zien dat steeds meer aannemers in een project, in overleg met het projectteam van de opdrachtgever, leerruimte proberen te vinden om meer kennis op te doen. Wat zegt het als er veel pilots worden gedaan? Het is een teken dat we in de vroege fase van een transitie zitten. Volgens het markttransformatiemodel van Simons en Nijhof is het de rol van de overheid om in deze eerste fase de crisis te omarmen, experimenten te faciliteren en een langetermijnvisie te communiceren.
Hier is die dan. Mijn langetermijnvisie ten aanzien van de ontwikkeling van CO2-arm beton: In 2030 wordt 90% van alle betonnen objecten en elementen onder geconditioneerde omstandigheden geprefabriceerd. Dit maakt het mogelijk om niet alleen CO2-neutraal, maar misschien zelfs CO2-negatief te bouwen. Elk betonnen product is onderdeel van een circulaire keten, kan binnen maximaal twee uur worden uitgewisseld door een nieuw element, gaat terug naar de producent en is volledig te hergebruiken. Op basis van deze elementen worden objecten gebouwd met oog voor circulariteit en biodiversiteit.
Elementen worden afhankelijk van hun toepassing en de geëiste betrouwbaarheid voldoende getest in het laboratorium voordat ze in de praktijk worden toegepast. Omdat er CO2-budget wordt vrijgespeeld en waarde voor biodiversiteit wordt gecreëerd, vinden zich voldoende financiers bereid om productiefabrieken en tests te financieren. Datamanagement van eigenschappen en historie van de elementen is goed en CO2-neutraal georganiseerd. Door goede samenwerking in de keten wordt kort cyclisch geleerd, wat een versnelling brengt in de ontwikkeling van nieuwe bouwmaterialen en processen. Risico’s zijn door gecontroleerde productie, goed datamanagement, snelle kennisopbouw en uitwisseling geminimaliseerd. Hierdoor kunnen opdrachtgevers deze nieuwe betonnen constructies snel toepassen.
Tot zover mijn beeld van de toekomst ten aanzien van nieuw CO2-arm beton als product. Voor bestaand beton zetten we in op hergebruik. Zo wordt op dit moment ervaring opgedaan met het hergebruiken van betonnen liggers. Misschien een goed onderwerp voor de volgende column. Meer algemeen vraag ik me af waarom je beton zou toepassen waar het niet nodig is? Hoe vaak zie ik dat beton puur uit gemak wordt toegepast. Hele pleinen en tuinen worden betegeld. Er lijkt nu echter een trendbreuk te komen. Tegels worden gewipt. En is Nederland qua infrastructuur dan toch af? Aanlegprojecten gaan (voorlopig) niet door en de aandacht verschuift naar behouden wat Rijkswaterstaat al in beheer heeft. Laat dit nu voor de transitie naar klimaatneutraal en circulaire infrastructuur ook de meest effectieve maatregel zijn om CO2 te besparen!
Het hierboven genoemde markttransformatiemodel is een model, geen recept. Een model is een schematische weergave van de werkelijkheid. Ik heb hier alleen de eerste van vier fases kort aangestipt. Er zijn diverse modellen die helpen om transities te begrijpen en daarin te acteren. Wat deze modellen met elkaar gemeen hebben, is dat ze duidelijk maken dat er veel meer bij komt kijken dan een paar nieuwe ingrediënten om CO2-arm beton het nieuwe normaal te maken. Wat dat betreft lijkt bakken toch een stuk makkelijker. Je zorgt voor je ingrediënten, een goed nieuw recept, een keuken met werkende machines en een kundige bakker. Maar stel dat je met een bakinnovatie de maatschappij wilt veranderen, is het dan nog steeds zo makkelijk?
Ik houd van bakken. En koken.
Bronnen:
Maya Sule is programmamanager van het transitiepad duurzame kunstwerken bij Rijkswaterstaat. Zij heeft civiele techniek in Duitsland gestudeerd en in verschillende domeinen van de GWW sector gewerkt.
Samen met Karel Terwel geeft Maya Sule gedurende een jaar invuling aan de column van Cement.
Reacties
Pieter Lanser 27 juli 2023 09:07
De wijzen kwamen uit het oosten. Vandaag is dat nog steeds van toepassing. Hopelijk is het een breed gedeelde visie.