64? CEMENT 2 20 22 De lijst met projecten waar hij bij betrokken is of is geweest is indrukwekkend. Woningbouw, utiliteitsbouw, infrabouw, industriebouw, alles heeft Johan Bolhuis wel een keer gebouwd. Vooral als er projecten vlot getrokken moeten worden of innovaties nodig zijn, is hij in zijn element. De redactie van Cement vroeg naar zijn motivaties. foto's van Johan Bolhuis bij de 3D-geprinte brug in Gemert?Joost Duppen interview CEMENT 2 2022 ?65 door?ir. Jacques Linssen, Redactie Cement / Aeneas Media 66? CEMENT 2 20 22 Hoe ben je in het vak terecht- gekomen? "Ik kom uit een aannemersfamilie. Mijn vader had een groot aannemers- bedrijf in Groningen. Helaas heeft het bedrijf de crisis van begin jaren 80 niet overleefd en zat het bedrijf overnemen er niet in. Na mijn studie op de TU in Delft ben ik terug gegaan naar mijn geboortegrond in Groningen. Daar heb ik gewerkt als constructeur bij verschillende ingenieursbureaus en heb fabrieken, zwembaden, kantoorgebouwen, auto- showrooms ontworpen. Zelfs met houtskeletbouw heb ik me beziggehouden. Als Groninger ben ik er trots op dat ik heb gewerkt aan het ontwerp van het Groninger Museum. N a een jaar of tien bij verschillende ingenieursbu- reaus wilde ik carrière maken in de aannemerij. Vooral om dingen te kunnen realiseren. Die kans kreeg ik in Brabant bij Heijmans." Waar hield je je bij Heijmans mee bezig? "Ik kwam terecht bij Heijmans Engineering, dat uitein- delijk opging in Breijn, het ingenieursbureau van Heijmans voor de infrasector. Ik hield mij bezig met allerlei projecten in de infra en raakte ook betrokken bij utiliteitsprojecten. Ik werd snel verantwoordelijk voor aan aantal grote tenders. Helaas leidde dat lang niet altijd tot een opdracht. Ik heb in mijn leven denk ik meer tenders verloren dan gewonnen. Vooral van het missen van de Spoortunnel Delft heb ik flink gebaald." Wat is meestal de oorzaak van het mislopen van opdrachten? "De concurrentie is moordend, de bouw is erg kosten- gedreven en de marges zijn laag. Dat kunnen we ons voor een deel zelf aanrekenen, telkens wordt er lager aangeboden. En dan nog is er altijd één of andere gek die eronderdoor duikt. De juiste technische inschatting maken speelt ook een rol. Is een gedurfde bouwmethode een optie of juist niet? Die inschatting maakt het verschil in het wel of niet binnenhalen van een project. En reali- seer je dat vakmanschap hierin van doorslaggevend belang is. Je kunt trouwens ook té optimistisch zijn, de praktijk wijst dat uit. Dat we bij BAM het project MaVa (A15 Maasvlakte-Vaanplein, red.) hebben gemist is mis- schien wel een geluk. Ik denk niet dat we het voor onze prijs hadden kunnen maken. Hoe het daar uiteindelijk gelopen is bevestigt dat." Wat is in jouw ervaring doorslaggevend bij winnende tenders? "Dat zit hem in mijn beleving niet zozeer in het eindpro- duct. Dat vraagt meestal gewoon om een sommetje in beton of staal, waarmee je je niet kunt onderscheiden. Belangrijker is hoe je tot dat eindproduct komt. De par- tij die daarvoor de slimste oplossing bedenkt, die wint. T egenwoordig spelen natuurlijk meer criteria een rol, zoals CO 2, MKI, stikstof, PFAS. Om al deze criteria op de juiste manier te betrekken en af te wegen in de uitvraag is overigens een hele uitdaging. Het is wat dat betreft zoeken, want wanneer de criteria niet compleet zijn, liggen verkeerde keuzes op de loer. Ik merk dat bij- voorbeeld hulpconstructies hierin nog nauwelijks een rol spelen, terwijl die weldegelijk een bijdrage kunnen leveren aan de CO 2-uitstoot." Na 10 jaar Heijmans stapte je over naar BAM. Wat was de reden? "BAM zat aan me te trekken en ik zag het als een mooie stap. Mijn eerste project bij BAM was BAVIRO, een indus - trieproject. Daar kwam ik binnen als ontwerpmanager, toen het heien ongeveer begon. Mijn voornaamste taak was het op stoom krijgen van het ontwerp, zodat de realisatie volgens planning kon doorgaan. Na BAVIRO raakte ik betrokken bij de infraprojecten in de regio. Hans Ramler (destijds directeur BAM Infraconsult, red.) vroeg me een afdeling op te zetten, die de ontwerpleiders in de verschillende regio's van BAM ging aansturen. Die heb ik van grond af opgebouwd tot een bloeiende afdeling. Ik heb heel veel geleerd in die tijd. Ik werd er bijgehaald als er iets mis ging en met passie en liefde heb ik al die problemen opgelost. Ik vond het schitte- rend om met zo veel verschillende projecten bezig te zijn. Ik had soms zeven of acht werken tegelijk in uit- voering, door het hele land. En dan liepen er daarnaast nog eens zeven of acht tenders." Het klinkt alsof je je daar als een vis in het water voelde. Waarom ben je daarmee gestopt? "Een reorganisatie in de regio's, mijn interne opdracht- gevers, zorgde ervoor dat er tijdelijk minder werk was. Ik werd vervolgens bijna gesmeekt om naar Station Driebergen-Zeist te komen. Ik had de meeste ProRail- ervaring en dat kwam goed van pas. En het bouwen D IR. JOHAN BOLHUIS RO CENG 56 jaar WERK 1989 ? 1990 Constructeur F.C. de Weger International 1990 ? 1993 Constructeur Ingenieursbureau Wassenaar, Haren 1993 ? 1997 Constructeur / Projectleider bij Ingenieursbureau Boorsma, Drachten 1997 ? 2000 Constructeur / Projectleider / Afdelingshoofd Tebodin, Groningen 2000 ? 2009 Ontwerpleider Breijn / Heijmans Infra, Rosmalen 2009 ? 2012 Ontwerpleider BAM Infraconsult, Gouda 2012 ? 2015 Ontwerpleider BAM GOPark 2012 ? 2016 Ontwerpleider / Afdelingshoofd Civiel BAM Infraconsult 2016 ? 2019 Integraal Ontwerpmanager BAM Infraconsult 2019 ? 2021 Integraal Ontwerpmanager Hochtief Nederland 2021 ? heden Hoofd Ontwerp / Integraal Ontwerpmanager Hochtief Nederland interview CEMENT 2 2022 ?67 "Innovaties lukken het beste door het gewoon te doen" NEVENFUNCTIES 2015 ? heden Lid G6 Ingenieursbureaus aannemers 2015 ? heden Lid normcommissie TGB Betonconstructies namens Bouwend Nederland 2017 ? heden Bestuurslid VNconstructeurs, voorzitter Commissie Bouwproces2017 ? 2021 Bestuurslid Stufib 2019 ? heden Lid Toetsingscommissie Constructeursregister 2020 ? heden Lid Taakgroep Techniek en innovatie Bouwend Nederland OPLEIDING1984 ? 1989 Civiele Techniek TU Delft 1 4 2 3 5 68? CEMENT 2 20 22 1 BAVIRO (BedrijfsAfvalVerbrandingsInstallatie Roosendaal), foto: BAM 2 Busbrug Zwolle, foto: Stefan Verkerk 3 Marstunnel Zutphen, foto: Frans Blok / 3Develop 4 Station Driebergen-Zeist, foto: Wikipedia 5 ViA15; impressie brug over het Pannerdensch Kanaal, bron: Rijkswaterstaat / Ney & partners interview CEMENT 2 2022 ?69 van dat station was een schitterend project. Een groot voordeel was dat het een BAM-only werk was, wat ruimte schept voor innovaties. Zo is het onderwaterbeton gewa- pend met glasvezels, waardoor de vloer al na 72 uur kon worden belast. In de wanden van de fietskelder hebben we selfhealing beton met bacteriën toegepast. En ver- schillende onderdelen zijn geprint, zoals trappen, bloem - bakken en overstortbakken." De bouw staat niet bekend als een innovatieve sector. Hoe lukt het jou om die innovaties toch voor elkaar te krijgen? "Je hebt een probleem en dat wil je oplossen. Dat lukt het beste zonder langdurige voortrajecten, waarbij je ingewikkelde voorstellen moet doen. Als je te veel op papier zet, te veel gaat afstemmen, dan gaat het hem niet worden. Innovaties lukken dus het beste door het gewoon te doen. N eem de geprinte brug in Gemert. Tijdens een bezoek aan de TU Eindhoven heb ik dat samen met Theo Salet bedacht en een half jaar later stond ie er. Het was mijn kleinste project met de kortste doorlooptijd, maar wel met de grootste impact. Dat is overigens ook te dan- ken aan de opdrachtgever, dat moet gezegd. Die stond open voor innovaties. En aan de partners van het 3D-printproject, die het mogelijk hebben gemaakt. W at ook belangrijk is, bij innovaties ben je erg afhankelijk van de mensen die op een project zitten. Die moeten enthousiast zijn en hun handen uit de mouwen durven steken. Ik kreeg er bij BAM alle ruimte voor." Digitalisering is zo'n andere innovatie. Hoe kijk jij daar tegenaan? "Ik vind het een belangrijke ontwikkeling waar we volop op in moeten zetten. Het grote voordeel is dat je dankzij digitalisering problemen eerder in het bouwproces tegenkomt en die van buiten naar binnen haalt. De oplossing is dan altijd stukken goedkoper. Het vraagt wel om investeringen vooraf die je pas later terugverdient of eigenlijk niet uitgeeft. Dat is soms intern moeilijk te ver- kopen. Het is een uitdaging om mensen te enthousias- meren. Ik verbaas me daar telkens weer over: de tech- niek is er, waarom gaat het dan toch zo langzaam? En wat ik ook zie is dat er op verkeerde manier met BIM wordt omgegaan. Iemand stopt een 2D-tekening in een BIM-model. Maar het moet omgekeerd: eerst een BIM- model maken en van daaruit een 2D-tekening maken. Als je die al nodig hebt. E en goede BIM-manager is hierbij essentieel, een functie die nog wel eens wordt onderschat. Wat je vaak ziet is dat BIM-managers modellen gewoon bij elkaar gooien. Dat is niet de bedoeling, het gaat erom de model- len onderling af te stemmen. Goede BIM-managers zijn er best. Je moet ze wel goed selecteren op vakinhoude- lijkheid en daarna coachen en belonen." Je wordt vooral enthousiast van troubleshooten en innovaties "Ik hou van dynamiek. Ik zoek het niet eens altijd heel bewust op, maar dit soort projecten komen vaak op mijn pad. Werken uit het slop trekken, dat bevalt me goed. Vooral als er een beetje tijdsdruk is. Wat ik daarbij ervaren heb, is dat kennis essentieel is om beslissingen te kunnen nemen en te forceren." Hoe moeten we in dat licht jouw overstap naar Hochtief zien? "Toen het project Station Driebergen-Zeist na een jaar in rustiger vaarwater gekomen was, ben ik betrokken geraakt bij het 3D-printen. Kort daarna raakte ik ook betrokken bij het project Busbrug Zwolle, waar we in een weekendbuitendienststelling een stalen brug over het spoor hebben ingereden. Ik merkte echter dat mijn visie over ontwerpmanagement niet aansloot bij wat BAM voorstaat. Nu had ik zzp'er kunnen worden, maar dan zou ik het samenwerken met collega's te veel gaan missen. Ik hou van werken in teams. Je kunt iets nooit alleen. "We moeten oppassen dat niet de hele infrawereld stilvalt" 70? CEMENT 2 20 22 had ik het gevoel dat ik meer en meer in een procestijger moest veranderen. Ik zie dat de balans steeds meer van techniek rich- ting proces schuift, techniek is niet meer richtinggevend. En daarbij werkt de wijze waarop de processen nu zijn ingericht niet mee. We zijn heel veel tijd kwijt met con- troles. Die controles zijn op zich natuurlijk hartstikke goed, maar het moet niet ten koste gaan van eigenaar- schap. Het kan niet zo zijn dat berekeningen worden door- gestuurd met het idee dat een ander ze wel controleert. W at ik wel merk, is dat Hochtief, net als BAM, belang hecht aan goede technische kennis. Goed opleiden is daarbij belangrijk. Niet alleen op de TU of het HBO maar Toen werd ik benaderd door Hochtief om me als integraal ontwerpmanager met de OV-terminal van het Zuidas- dok te gaan bemoeien, want daar was van alles aan de hand. Ik hoefde daar niet lang over na te denken. Nadat ik daar van alle losse eindjes een integraal ontwerp had gemaakt, ben ik naar het project ViA15 gegaan. Daar heb ik het ontwerp van de 2,5 km lange brug over het Panner- densch Kanaal uitvoeringsgereed gemaakt. Het project ligt nu bij de Raad van State, vanwege de stikstofproble- matiek. Het is dus afwachten wanneer we gaan bouwen. Dat geldt momenteel overigens voor heel veel projecten, die schuiven allemaal op. We moeten oppassen dat niet de hele infrawereld stilvalt. Er loopt al niet zo veel. Je ziet nu al dat heel veel aannemers zich op dezelfde pro- jecten storten. Ik vind het voor mezelf ook jammer: de OV-termi- nal van het Zuidasdok is niet gebouwd, ViA15 ligt stil door stikstofproblematiek. Zo nu en dan mis ik het echte uitvoeren. Het is hoog tijd dat we weer wat gaan bouwen." Als je zou moeten kiezen: de rest van je leven alleen nog maar tenders doen of alleen nog maar de uitvoering? "Dan kies ik voor uitvoering. Tenders doen is heel leuk, maar ik wil projecten ook graag realiseren. Gelukkig ben ik volgens mij bij alle tenders die ik heb gewonnen, betrokken gebleven bij de uitvoering. Het winnen van een tender is mooi, maar het tot een goed einde brengen van een project is de grootste uitdaging. Wanneer in de tenderfase niet alle technische uitdagingen zijn onder- kend, loop je hier in de uitvoering dubbel zo hard tegen- aan. Ik pleit er dan ook voor om altijd inhoudelijke kennis in de tenderfase te betrekken, zowel voor het ontwerp als de realisatie." Welke verschillen merk jij tussen Hochtief en BAM? "Hochtief is een groot bedrijf, maar ik merk daar niet veel van. Sowieso niet bij de projecten. Wat ik wel merk is dat het in Duitsland meer om de techniek gaat. Ik val rechtsreeks onder de directeur Nederland en die heeft zelf projecten gedaan. Dat spreekt me erg aan. Bij BAM interview CEMENT 2 2022 ?71 ook in de praktijk binnen de bedrijven. De oudere garde moet jongeren onder zijn hoede nemen. Ik voel zelf veel voor het meester-gezel-systeem. Bij BAM is dat gepro- beerd, maar het is nooit goed van de grond gekomen. Ik denk dat dat mede komt door het grote aantal wisselin - gen van mensen op projecten en binnen bedrijven." Hoe komt het dat er in de aannemerij zo veel mensen van werkgever veranderen? "Ik denk het gebrek aan waardering. Dat is wat mensen nodig hebben, waardering en uitdaging." Je bent duidelijk een man van de techniek, maar besteedt ook veel tijd aan nevenfuncties, zoals VNconstructeurs. Daarbij gaat het met name om het proces. "Juist daarom: ik ben niet tegen het proces, maar het proces moet de techniek ondersteunen, niet andersom. Het is misschien wel de techniek waar het uiteindelijk misgaat, sommetjes die niet goed zijn gemaakt. Maar het proces heeft evengoed een bijdrage, het kan zelfs de oorzaak zijn. Een van de grootste problemen op dit moment is dat er niemand meer zicht heeft op alles wat er speelt in een project. De plannen op het gebied van hoofdconstructeur en coördinerend constructeur, of hoe je het wil noemen, juich ik dan ook van harte toe." Lig je zelf wel eens ergens wakker van met betrekking tot je werk? "In het begin van mijn carrière wel, toen ik nog somme- tjes maakte. Ik ging me afvragen of ik goed op tekening had gezet wat ik had berekend. Was ik niet ergens een staafje vergeten? Daar hebben meer mensen last van. Maar je groeit er gelukkig overheen. Ik heb constructies gezien die op papier haast wel móésten instorten, maar toch bleven ze staan. Techniek is niet zwart wit, de natuur is ons soms goed gezind. Die ervaring stelt gerust." Je hoort dat in sector moet worden gewerkt aan betere soft skills. Ook VNconstructeurs besteedt daar aandacht aan. Is daarvan al enig effect merkbaar? "Je bedoelt het onderwerp professionele tegenspraak, dat ik onder de paraplu van VNconstructeurs al enige tijd voor het voetlicht probeer te brengen. Dat komt helaas nog niet goed van de grond. Betrokkenen herkennen niet dat ze het nodig hebben, ze denken dat het de ander is die zich moet ontwikkelen. Ik zou graag zien dat een con - structeur beter om leert gaan met professionele tegen - spraak. Naar de bouwplaats gaan helpt daarbij, maar daar hebben ze onvoldoende gelegenheid voor. En wat ook belangrijk is, is dat mensen die fouten signaleren meer worden gewaardeerd. Ze moeten kunnen zeggen 'dit accepteer ik niet,' of 'ik wil dat het anders gebeurt'. Maar dat kan alleen als ze de steun voelen van hun manager, die begrijpt waar het over gaat en er tijd aan wil besteden. Zelf heb ik vaak op mijn sodemieter gehad en daar ben ik harder van geworden, directer. Het heeft me ver- anderd met de jaren. Ik weet nu dondersgoed wat ik wil en ben beter in het aangeven van grenzen. In de aannemerij leer je deze vaardigheden beter. Als je de hele dag op kantoor zit en je komt een keer buiten en je wordt dan tegengesproken, is dat heel wat anders dan wanneer je er continu tussen zit." Je gaf eerder al aan weer eens wat moois te willen bouwen. Wat zijn je ambities nog? "Daar denk ik best eens over na. Wat moet ik de laatste tien jaar doen? Ik heb al heel veel spectaculaire projec- ten gedaan, maar zou best nog een keer iets exclusiefs willen bouwen. Een kerncentrale lijkt me wel wat, of een iconische brug. En misschien moet ik daarvoor naar het buitenland en nu heb ik nog een dochter thuis. Maar wie weet, over een paar jaar." "Ik heb constructies gezien die op papier haast wel móésten instorten, maar toch bleven ze staan"