Om te beginnen ben ik betrokken bij een onderzoek naar ernstige schade aan een prachtige herenboerderij. De vorm van de scheuren deed al snel aan zettingsschade denken. De boerderij is van voor 1900 en heeft een kelder onder het hele huis. Op bestaande tekeningen is geen paalfundering te zien, dus een fundering op staal is zeer aannemelijk. Aanwezigheid van veenlagen en soms lage waterstanden maakt veenoxidatie een aannemelijke verklaring van de waargenomen zettingen. Echter, de eigenaar beweerde dat het huis op palen staat. Hoewel ik me dat niet goed kon voorstellen, is besloten de fundering bloot te graven. Wat bleek: een houten paalfundering is aanwezig, met soms ernstige paalrot. Voor mij een les om uit te kijken met aannames over zaken die je niet kunt zien.

Daarnaast was ik projectleider van een bijzonder duurzaam project, waarbij gebruik gemaakt werd van een donorskelet, dat ook nog eens demontabel is. Bij diverse kleinschalige projecten heeft ons kantoor al demontabele funderingen toegepast in de vorm van bijvoorbeeld stelcon platen. Echter, bij dit project bleek dat opschalen van deze principes bij een grootschaliger project niet eenvoudig is. Er is daarom een traditionele paalfundering met betonnen balken toegepast. Liggen daar meer mogelijkheden? Afstudeerder Chris van Schaik analyseerde verschillende mogelijkheden voor circulair gebruik van funderingen. Bijvoorbeeld door flexibiliteit naar toekomstig gebruik door overcapaciteit, of door een aanpasbare dan wel verwijderbare fundering te maken. Die mogelijkheden staan echter nog in de kinderschoenen. Wie wil nu al extra betalen voor een in de toekomst mogelijk ander gebruik van de fundering? En hoe weet je hoe de fundering in de toekomst gebruikt gaat worden? Daarnaast is het verwijderen van bestaande paalfunderingen ook niet altijd makkelijk of zonder risico.
Voor mij een les is dat, wanneer ik duurzaam wil bouwen, de fundering niet vergeten moet worden.

Bij een derde project werden afgelopen tijd grote obstakels in de grond gevonden, toen de aannemer aan het voorboren was voor nieuw te maken palen. Natuurlijk niet fijn, want waarom heeft iemand ooit die obstakels in de grond laten zitten en er gewoon zand over gedaan? Gelukkig kunnen wij, door op tijd te anticiperen op de mogelijke aanwezigheid van de obstakels, samen aanpassingen verzinnen, terwijl de heistelling nog niet gelijk staat te wachten om de palen te slaan.
Voor binnenstedelijke locaties, zullen ondergrondse obstakels in de toekomst een groot probleem vormen. Wanneer een gebouw om de 50 jaar wordt vervangen, betekent het dat er over 100 jaar minstens twee keer een nieuw gebouw op een binnenstedelijke locatie is geplaatst. Als alle palen in de grond blijven zitten, blijft er geen ruimte meer over voor nieuwe palen: de hele bouwput is één groot obstakel geworden. Nadenken over nieuwe manieren van verwijderen van palen, hergebruik van palen, aanpassen van palen of innovatieve paalsystemen zijn nodig, om ook in de toekomst nieuwbouw te kunnen plegen op binnenstedelijke locaties.

Ondergrondse zaken zijn dus te vaak onderbelicht. Deze niet-zichtbare zaken zijn zeer essentieel. En dat brengt mij op de komende kerstperiode. Rond de kerst zullen veel mensen in de bouw niet-gebruikte verlofdagen opnemen. Vaak is deze periode een tijd van meer reflectie en samenzijn met geliefden. Ik wens dat u daarbij dit jaar extra aandacht zult geven aan de niet-zichtbare zaken, die soms essentiëler zijn dan de zichtbare zaken.